Binalar, makinalar, cihazlar, döşeme ve demirbaşlar gibi uzun süre kullanılacak maddi işletme varlıklarının değerden düşmesidir. Işletme elindeki uzun ömürlü varlıklar, fiziki yıpranma, eskime, kullanılma ve yeni icatlar yüzünden teknolojik yaşlanma sebepleriyle değerlerinden kaybederler. Söz konusu varlıkların
maliyet bedelleri ile ilişkili bazı teknik usullerle hesaplanan bu değer kayıplarına «amortisman» denir. Belirli miktarlarda harcanarak zaman içinde tükenen varlıkların her dönemde harcanan miktarlarını belirleyen tükenme payları ile amortismanlar arasında anlam farkı vardır. Maden rezervleri üzerinde özel mülkiyetin kabul edildiği ekonomilerde, maden rezervinden her dönemde çıkarılarak satılan miktarlara tükenme payı denmektedir. Oysa amortisman usulleri, bina, makine gibi varlıkların eskime hızları hakkındaki tahmine dayanan usullerle tayin edilir. Tahmine dayanan bu usuller hakkındaki kısa açıklamalar aşağıdadır:
i) Basit amortisman usulünde, her dönemde yok olan varlık değeri, söz konusu varlık toplam değerinin, varlığın ekonomik ömrünün her dönemine eşit miktarlarda dağıldığı farzedilerek hesaplanır. Böylece TL 10.000 tutarındaki maliyeti ile işletme varlıkları arasında görülen bir makinenin, 10 yılda ekonomik ömrünü bitireceği tahmin ediliyorsa, her yıla düşen amortisman, 10.000/10 = TL. 1000 olarak hesaplanacaktır. En basit ve tatbikatta en yaygın amortisman usulü budur ve Vergi Usul Kanunu'na dayanılarak Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanmış bulunulan «Amortisman Nisbetleri» de bu usulün uygulanmasına örnek teşkil eder.
ii) Azalan bakiyeler usulünde ise, ekonomik ömrün kapsadığı çeşitli dönemlerde, gittikçe azalan tutarlarda amortisman hesaplanacaktır. Bu usulde, değişmez bir amortisman yüzdesi, varlık değerinin bir önceki dönemde hesaplanan amortisman düşüldükten sonraki net kalıntısına uygulanacaktır. Böylece, her dönemde bir önceki dönemdekinden daha az bir amortisman miktarının hesaplanması mümkün olacaktır. Örnek olarak, söz konusu varlığın ekonomik ömrü nazara alınarak tespit edilecek amortisman yüzdesi %20 ise, TL 10.000 değerindeki varlığın, ilk yılda TL 2.000'lık kısmı, ikinci yılda TL 1.600'lık (8000X%20) kısmı vs. Masraflaştırılacak, yani her döneme masraf yazılacaktır. Bu usulün matematiği, ekonomik ömrün son yılında usulü uygulamaktan vazgeçmeyi gerektirmektedir. Çünkü, değişmez bir yüzde ile azalan bir bakiyeyi sıfıra indirmek mümkün değildir. Bu usul, 1963'te yapılan Vergi Usul Kanunu değişikliği sonunda ülkemizde vergi amaçları ile kullanılmaya başlanılmıştır. Azalan bakiyeler usulü, işletmelerde uzun yıllar boyunca kullanılacak varlıkların, ekonomik ömrün ilk yıllarında çok hızlı eskiyeceği, daha sonraki yıllarda bu hızın gittikçe düşeceği görüşüne dayanmaktadır. Çoğu hallerde bu faraziye, işletme varlıklarının eskimesi ile ilgili gerçeklere de uymaktadır.
iii) Üretim esasına dayalı amortisman usulünde, her döneme düşen amortisman miktarı, işletme varlığının o dönemde ürettiği mal miktarı ile oranlı olarak hesaplanır. Örnek olarak, bir üretken makinenin ekonomik ömrü, makine saati, ya da bu ömür içinde üreteceği tahmin edilen ürün miktarı ile ifade edilince, makinenin her dönemde kullanıldığı makine saati, ya da ürün birimlerine düşen maliyeti hesaplanabilecektir. Böylece 10.000 makine saati kullanılacağı tahmin edilen TL. 10.000 maliyetli bir makine, belirli bir dönemde 2.000 saat kullanılmışsa, o döneme TL. 2.000'lık amortisman düştüğü hesaplanacaktır.
iv) Yıl sayılarının toplamı usulü de bir ekonomik ömür boyunca, her döneme azalan amortisman miktarlarının dağıtılmasını sağlar. Yukarıda özellikleri açıklanmış değişmez yüzdeli azalan bakiyeler usulüne üstünlüğü, ekonomik ömrün son yılındaki duran varlık maliyetinin tamamen yok edilmesini sağlamasıdır. Bu usulde ekonomik ömrünün 5 yıl olduğu tahmin edilen, TL. 10.000 maliyetli bir makinenin yıllık amortismanı şu şekilde hesaplanacaktır;
Yıl sayıları 1, 2, 3, 4, 5 sıralanarak bu sayıların toplamı alınır (1+2+3+4+5=15). İlk yılda varlık değerinin 5/15’i, ikinci yılda 4/15’i, üçüncü yılda 1/15'i..... vs. Masraflaştırılacaktır.
Almancası : Abschreibung.
Fransızcası : amortissement.
İngilizcesi : depreciation.
(Bk; duran varlıklar).
