Yüklenirken Lütfen Bekleyiniz...

BANKNOT NEDİR?


Dünyanın altın standardına bağlı olduğu çağlarda, temsili para niteliğini taşırdı. Talep edildiğinde kıymetli madene çevrilebilir ödeme araçlarına temsili para denilmektedir. Temsili paranın geçmişi, oldukça eskidir. M. S. Birinci Yüzyılda, kıymetli metalleri temsil eden senetlerin Çin'de tedavül ettiği bilinmektedir. Ortaçağ sonlarında İtalya'da ve On Altıncı Yüzyılda Hollanda'da, bankerlerin temsili para çıkardıkları görülmüştür. Fakat banknot rejimlerinin tutunmasında ve önem kazanmasında On Yedinci Yüzyılda İngiltere'de cereyan etmiş bazı olaylar kesin iz bırakmıştır. On Yedinci Yüzyılda hırsızlığa karşı bir tedbir olmak üzere, İngiltere'deki sarrafların ellerindeki altın ve mücevheratı darphaneye emanet bırakmaları adetti. O zamanlar, Londra Kalesinde bulunan darphane, kıymetli eşyaların saklanabileceği emniyetli bir yer sayılıyordu. Fakat devletin mali ihtiyaçları, halkın güvenini sarsan olaylara yol açmıştır. Charles I., 1640 da, darphanedeki mevduata el koymuştur. Daha sonra Charles II.. aynı hareketi tekrarlamıştır. Sarraflar, varlıklarını keyfi devlet tecavüzünden korumak amacıyla teşkilatlanmağa lüzum duymuşlardır. Para ve kredi işleriyle uğraşan iş adamları, büyük paralan saklayabilecekleri tesisler yaptırmışlardır. Özel kişiler de, paralarını ve kıymetli eşyalarını sarraflara emanet bırakmayı daha emniyetli bulmuşlardır. Sarraflar, tevdiat sahiplerine goldsmith's notes denilen makbuzlar vermişlerdir. Goldsmith's notes hamilleri, vesika üzerinde yazılı kıymette altın sikke veya gümüş külçe almak hakkını haizdiler. Ticaret erbabı, bu makbuzların toptan alış verişlerde para yerine kullanılmasını yadırgamamıştır. Çünkü elinde makbuz bulunan herhangi bir kimsenin dilediğinde bunu altın sikkelere çevirtebileceği herkesçe biliniyordu. Goldsmith's notes yahut sarraf parası, tacirlere bazı faydalar ve kolaylıklar sağlamıştır. Tüccar büyük meblağları madeni sikkelerle dolu ağır torbalar içinde nakletmek külfetinden kurtulmuştur. Belirli bir paranın banker nezdinde ödenmeye hazır tutulduğunu bildiren bir belge; aynı ihtiyacı daha kolay ve emin bir şekilde karşılamağa kafi gelmiştir. Banknot çıkartmak, sarraflar ve bankerler hesabına karlı bir faaliyet teşkil etmiştir. Mevduat miktarı banknotun sağladığı kolaylık sayesinde artmıştır. Altına beslenen güven, onu temsil eden banknotu da kapsamıştır. Tecrübeler, bir bankerin elindeki altın stokundan çok daha fazla banknot çıkartabileceğini göstermiştir. Bankerler, belirli oranda kasa ihtiyatı bulundururlarsa, banknotların altına çevrilmesi için yapılacak müracaatları karşılayabileceklerini anlamışlardır. Kasa ihtiyatı olarak tutulan altınlarla tedavüle çıkarılan banknotlar arasındaki değer farkı, kredi muamelelerini besleyen yeni bir sermaye kaynağı teşkil etmiştir. Böylece, para arzını hem genişletmek ve hem daha elastiki bir hale getirmek fırsatı elde edilmiştir. Banknot çıkarmak imtiyazı ile Batı Avrupa’da ilk kurulan müessese, İngiltere Bankası'dır. İngiltere Bankasının imtiyazı, 1693 de verilmiştir. Fransa'da, ilk banknotlar, John Law'un kurduğu Banque Generale ve Banque Royale tarafından çıkarılmıştır. Law tecrübesinin mali skandal ile sonuçlanması üzerine Napolyon tarafından Banque de France kuruluncaya kadar bu memlekette temsili para tedavül etmemiştir. Türkiye'de ilk banknot Osmanlı Bankası tarafından çıkartılmıştır. Büyük iktisadi buhranı izleyen yıllarda, dünya paraları ile altın arasındaki bağ kopmuştur. Milli paralar, kıymetli madene konvertibl olmaktan çıkmıştır. Altın standardının yerine, cebri tedavül rejimleri ikame edilmiştir. Tedavüldeki kağıt paralar, kaime niteliğine geçmiştir. Tedavüldeki kağıt paralar kaime niteliğine geçtikten sonra, bunların üzerindeki banknot kaydı muhafaza edilmiştir. Merkez bankalarının hesap durumlarında, emisyonun tedavüldeki banknotlar başlığı altında gösterilmesine devam edilmiştir. Halk, alışkanlığın etkisinde, kağıt parayı eskisi gibi banknot kelimesiyle ifade etmiştir. Çağımızdaki anlamıyla banknot, emisyon kurumlarınca tedavüle çıkartılan ödeme araçlarının yahut efektif paranın adıdır. (F. Ergin) Almancası : Banknote. Fransızcası : billet de banque. İngilizcesi : bank note. (Bk; Temsili para, kaime, emisyon rejimleri, goldsmiths notes, Bank of England, Osmanlı Bankası).