İlkçağa kadar iner.
On Yedinci Yüzyıla kadar, ibrazında muhatap tarafından derhal ödenmesi gerekli poliçelere istisnai durumlarda ve özellikle uzak yerlere para göndermek söz konusu olduğunda rastlanıyordu.
Çek tedavülünün ilk yayıldığı ülke, İngiltere’dir.
On Yedinci Yüzyıla kadar, hırsızlığa karşı bir tedbir olmak üzere, İngiltere’deki sarraflar ellerindeki kıymetleri Londra kalesinde bulunan darphaneye emanet ederlerdi. Birinci Charles. 1640 da, darphanedeki mevduata el koymuştur. Aynı hareketi, ikinci Charles de tekrarlamıştır. Bunun üzerine goldsmith’ter yahut bankerler, büyük paralarını saklayabilecek yerler yaptırmayı gerekli görmüşlerdir. Özel kişiler de paralarını ve değerli eşyalarını saklamak üzere sarraflara bırakmışlardır. Bankerlere tevdiat yapanlar, aldıkları makbuzları ticari borçlarına karşılık bir ödeme aracı gibi devretmekte kolaylık görmüşlerdir. Diğer bazı kişiler ise, bankerlerine hitaben ödeme emirleri keşide etmişlerdir. Kasalarına emanet edilmiş altın ve gümüş sikkelerden çoğunun hareketsiz durması ve bunlar yerine goldsmith’s notes denilen makbuzların tedavül etmesi, bankerleri ellerindeki ankes miktarından daha fazla emisyon yapmaya sevk etmiştir.
1693 de, Londra yargıçlarından Lord Holt, sarrafların bir emisyon kurumu gibi çalışmalarını hukuka aykırı görmüştür. Bunun üzerine, goldsmith’s notes yerine çek kullanmağa başlanmıştır.
İngiltere Bankası, kuruluşundan Yirminci Yüzyıla kadar, reeskont mekanizmasıyla kredi piyasasını beslemiş bir emisyon kurumu değildir. Currency Principle’in gerektirdiği katı emisyon rejimi, İngiltere’de kaydi paranın geniş ölçüde kullanılmasına yol açmıştır.
1762 de, basılı çekler tedavüle çıkarılmıştır.
1780 de, ibrazında derhal ödenecek vadesiz senetler üzerine check kelimesi yazılmaya başlanmıştır.
1781 de, çek karneleri ortaya çıkmıştır.
Kliring yahut takas işlemlerinin uygulanmasıyla çek tedavülü yayılmıştır. 1775 de, Martins Bank’da bir takas odası açılmıştır. 1810 da, Clearing House denilen ayrı bir binayı hizmete açmak icap etmiştir.
1810 da, Clearing House’un günlük işlemleri, 4 milyon sterling tutuyordu.
Courcelle-Seneuil’ün 1858 de yapılmış bir ankete dayanan ve Journal des Economistes’de yayımlanmış bir incelemesine göre, İngiltere’de bir yıl içinde ödemelerin yalnız % 2 si altın sikkelerle ve % 92 si çek ve poliçe ile yapılmıştı.
Çek tedavülü, diğer Anglo-Sakson ülkelerinde, Avrupa’dan önce inkişaf etmiştir.
Günümüzde, çek’in iktisadi önemi azalmış değildir. Ancak toplam ödeme hacmi içinde çek’in payı geçen yüzyıldaki oranın altına düşmüş bulunmaktadır. Diğer memleketlerde kaydi para tedavülü genişlerken, Anglo – Sakson ülkelerinde nisbi bir gerileme olması sebepsiz değildir. Çek, kolaylık sağladığı ölçüde tercih edilen bir ödeme aracıdır. Bu tercihi zayıflatacak koşullar, ikame elastik/yetinin işlemesine yol açabilmektedir.
Çek’in günümüzde 1858 yılındaki kullanılma oranını İngiltere’de muhafaza edememesi, şu sebeplerden ileri gelmiştir:
- Birinci Dünya Savaşına kadar, Londra milletlerarası ticari ve mali ilişkilerin merkezi idi. Deniz aşırı ülkelerle muameleler önemli yekun tutuyordu. Ve bu ödemelerde çek yahut poliçe kullanılıyordu.
- On Dokuzuncu Yüzyılda, İngiltere’de gelirler ve varlıklar sayılı ellerde toplanmıştı. İşçi ücretlerinin toplum gelirinde dar bir payı vardı. Genellikle keşidecinin ve lehdarın bilinen kişiler oldukları bir ortamda, çek kolaylıkla kabul ediliyordu. Ücret gelirlerinin gayrı safi milli hasıladaki oranı genişlemeğe ve refah tabana inmeğe başladıktan sonra bu durum değişmiştir.
- Çek ile yapılan ödemeler, iz bırakır. Dünya savaşlarında vergilerin son derece yükselmesi ve diğer bazı durumlar, iz bırakmaksızın yapılması zorunlu ödemeleri çoğaltmıştır. Bir çok kimselerin çek karnesi yerine biraz fazla para taşımak alışkanlığına kaydıkları görülmüştür.
- İktisadi faaliyette, hizmet sektörünün yeri genişlemiştir. Birbirlerini tanımayan insanları karşı karşıya getiren hizmet sektöründe ve ufak meblağların söz konusu olduğu işlerde, efektif daha pratik bir ödeme aracı niteliğinde sayılmaktadır.
Almancası : Geschichte von Scheck.
Fransızcası : origine et évolution du chéque.
İngilizcesi : history of cheque.
(Bk; Çek, bankacılıkta kliring, Courcelle – Seneuil).