GÜMRÜK POLİTİKASI NEDİR? Yazdır
Başlıca iki hedefi vardır. Bu hedeflerden biri, devlete gelir sağlamaktır. Diğeri ise, yerli üretimi yabancı malların rekabetinden korumaktır. Gümrük vergilerinin tarihteki kökleri, İlkçağa kadar inmektedir. Eski Yunanistan'da, gümrük vergisi uygulanırdı. Zahire ve köle ithalâtından gümrük vergisi alınırdı, ilkçağın Yunan medeniyeti, insandan gümrük vergisi alınmasına orijinal bir örnek vermiştir. Bu ülkede o vakitler uygulanmış gümrük vergilerinin amacı, sadece sitelere gelir sağlamaktı. Romalılarda da, gümrük vergisinin hedefi, gelir sağlamaktı, ithal veya ihraç edilen yahut memleket içinde yer değiştiren mallardan şehir kapılarında vergi alınırdı. Gelir sebebi, Ortaçağ boyunca bölge ve ülke gümrük vergilerinin gerekçesini teşkil etmiştir. Avrupa'da, ilk himayeci gümrük vergisi koymuş memleket, Fransa'dır. Fransa'da 1567 de Lyon ipeklilerini yabancı rekabetinden korumak ve kalkındırmak için gümrük vergisi uygulanmasına dair kararname çıkartılmıştır. Merkantilizm çağında, bu sistemi uygulayan bütün ülkelerde gümrük vergileri himayeci karakter taşımıştır. Himayeciliğe ilk kuvvetli tepki, Fizyokratlarda başlamıştır. Klâsiklerin ve Manchester Ekolü'nün etkisi altında, 19. Yüzyıl ortalarından sonlarına kadar Liberalizm akımı gümrük politikalarını etkilemiştir. Friedrich List'in Milli Ekonomi Doktrini 1840 da ilk yankılarını uyandırmış fakat Liberalizm akımını durduramamıştır. Fikir ve teori alanlarında Liberalizm üstünlüğünü sürdürmekle beraber, 19. Yüzyıl sonu yaklaşırken Dış Ticaret ve Gümrük politikalarında himayecilik eğilimleri tekrar kuvvet kazanmaya başlamıştır. Birinci ve ikinci Dünya Savaşları arasında Himayecilik politikasına bütün dünya bağlanmıştır. İkinci Dünya Savaşını izleyen yıllarda, désarme- ment douanier yani gümrüklerin silâhsızlandırılması sloganı ortaya atılmıştır. Gümrük savaşlarının zararları, bütün ülkeler tarafından kabul edilmiştir. Havana Şartı, GATT, Avrupa İktisadi İşbirliği, Ortak Pazar, Efta ve Kennedy Round, himayeci politikaların ekonomiler üzerindeki ağırlığını kaldırmaya doğru atılmış adımlardır. Devlete gelir kazandırmaya hedef tutan gümrük politikalarında, vergicilik düşüncesi ön planda yer almaktadır. Kanun koyucunun asıl amacı, ithalât ve ihracat vergilerinden azamî geliri sağlamaktır. Hedef vergi geliri olduğu vakit, gümrüklerden geçiş mükellefiyetinin dış ticareti daraltıcı etki uyandırması (teorik olarak) arzulanmamaktadır. Yerli üretimi yabancı malların rekabetinden korumağı hedef tutan gümrük politikalarında ise, ithalâtı zorlaştırmak düşüncesi öncelik almaktadır. Bu takdirde, kanun koyucunun asıl amacı, ithal mallarının iç piyasada avantajlı sürüm koşullarından yararlanmasını önlemektir. Kanun koyucu, gelir kaybı pahasına olsa da, ithalâtı frenleyecek biçimde gümrük vergilerini düzenlemeğe ve hattâ miktar kısıtlamalarına başvurmaya önem verir. Himayeci ve fiskal gümrük politikaları arasında net sınır çizebilmek, güçtür. Tatbikatta, fiskal ve himayeci gümrük politikaları, çok defa birbirine girmiş ve karışmış durumdadır. Himayeci bir politika izlemek üzere konulmuş veya yükseltilmiş gümrük vergilerine rağmen ithalâtın genişlemeğe devam ederek devlet gelirini artırdığı vakidir. Gelir düşüncesiyle konulmuş gümrük vergisinin talep elâstikliği etkisi altında ithalâtı daralttığına da rastlanabilir. Bu nedenledir ki, iktisatçılar, gümrük politikasının karakterine teşhis koyabilmek için kanun vazının maksadına değil, uygulamada elde edilen sonuçlara bakmak gerektiğine işaret etmişlerdir. Gümrük giriş vergilerinin fiskal yahut himayeci karakterlerini ayırdedebilmek olanağını sağlayacak kriteri bulan bilim adamı, Gottfried von Haberler'dir. Gottfried von Haberler'e göre yerli üretim ile ithal malları arasında eşit kalitelerde sürümü etkileyebilecek maliyet farkları yaratıcı gümrük vergileri, himayeci karakterdedir. İthal eşyası ile aynı çeşit ve kalitedeki yerli malların vergi yükü aynı ise, yahut vergi yükü farkı bir fiyat handikapına yol açmıyorsa veya o mal memlekette üretilmiyorsa, gümrük yükümlülüğü himayeci karakterde değildir, fiskal'dir. Bir maldan alınan gümrük vergisi, kısmen fiscalité ve kısmen himaye etkisi uyandırabilir, ilk konuşulanda fiskal etkisi olan bir gümrük vergisinin karakteri de zamanla değişerek himaye etkisine dönüşebilir veya aksi durumla karşılaşılabilir.
Almancası : Zollpolitik.
Fransızcası: politiçue douaniĞre.
İngilizcesi : customs policy.
(Bk; ad valorem, spesifik gümrük vergileri, gümrük rejimleri, gümrük vergileri).