GÜMRÜK VERGİLERİ NEDİR? Yazdır
Memlekete ithal edilen veya memleketten ihraç edilen mallar üzerinden genellikle siyasî sınırı (gümrük hattı) geçtikleri sırada alınan vergilerdir. Çağımızda, ihraç mallarından ancak çok istisnaî hallerde vergi alındığından gümrük vergileri deyimi pratikte sadece ithal edilen mallara konan vergiler için kullanılmaktadır. Gümrük vergileri, çok gayeli vergilerdir. Gayelerin birincisi iktisadî'dir. Eskiden beri gümrükler millî sanayiin kurulması için en tesirli araç olarak kullanılmıştır. Bu maksatla ihdas edilen gümrüklere himayeci (hâmî) gümrükler denir. Bu gümrüklerin esas gayesi, yabancı menşeli malların maliyetini artırarak iç piyasada yerli sanayiin rekabet gücünü yükseltmek; millî ve yabancı malların maliyetleri arasındaki farkı, millî mallar lehine ortadan kaldırmaktır. Gümrük vergileri bu istikâmette fazla ileri giderek, maliyetten doğan rekabet şartlarını eşitlendirmek yerine yabancı menşeli malları daha da pahalandırdıkları takdirde, genellikle ithalâtı önlemiş olurlar. Bu maksadı taşıyan ve yabancı menşeli mal ile benzeri yerli mal arasındaki maliyet farkını çok aşan gümrük vergilerine yasaklayıcı (prohibitive) vergiler adı verilir. Çağımızda gümrük vergilerinin iktisadî fonksiyonu, rekabet şartlarını eşitlendirmek yahut bu şartları yerli menşeli mallar lehine çok üstün duruma getirmek suretiyle gerçekleştirilen himayecilikten ibaret değildir. Gümrük vergisi oranları üzerinde oynayarak paranın dış değeri de ayarlanmakta ve bir bakıma bu vergi ile çoklu kur sistemi tatbik edilmiş olmaktadır. Bilhassa parasının dış paritesini gerçek değerinin üstünde tutan memleketlerde, ancak gümrük vergisi oranları arttırılmak suretiyle aşırı ithalâta ve ödeme dengesi açığına mani olunabilmekte. fakat aynı memleketlerde ithali arzu edilen mallara ait gümrük vergilerine dokunulmamakta böylece onlar için daha düşük bir parite tatbik edilmiş olmaktadır. Gümrük vergileri bazı hallerde de, devlete gelir sağlamak maksadiyle konur. Vergi münhasıran bu gaye ile konabileceği gibi ayni gaye verginin iktisadi fonksiyonu ile bir arada da takip edilebilir. Memlekette genellikle üretilmeyen mallara konan gümrük vergileri esas itibariyle devlete gelir sağlama gayesini güderler. Bunlara, hâmî gümrüklere zıt mahiyetlerini belirtmek üzere, malî gümrükler adı verilir, iktisadî maksatlı gümrük vergilerinin aynı zamanda devlete gelir sağlamaları, vergi oranlarının ithalâtı önleyecek derecede yüksek olmamaları halinde gerçekleşir. Gümrük vergilerinin, devlete gelir sağlamaları arzulandığı derecede fiyat esnekliği olmayan mallara kaydırılması gerekmektedir. Bu sebeple, gelir fedakârlığına katlanmadan, yabancı menşeli lüks malların aşırı derecede vergilendirilmesi imkânı yoktur. Bununla beraber, gümrük vergisi, mutedil ölçülerde kalmak şartı ile vergi oranlarının vergi adaletini gerçekleştirme maksadıyla farklılaştırılmasına müsait bir vergi tipidir.
Almancası : Zölle, Zollgebühren.
Fransızcası : droits de douanes.
İngilizcesi : customs duties.
(Bk; gümrük politikası, genel istihlâk vergisi, ihracat vergisi).