Bu sistem, çalışan insanın kimliğini ve kalitelerini değil, yapılması gereken işin ihtiyaç gösterdiği şartları ücrete esas tutar. Ücreti adama göre değil, işe göre tayin etmeye çalışır.
İş değerleme sistemi. Birinci Dünya Savaşından beri uygulanmaktadır. En geniş tatbik alanına, saat başına ücret ödeyen sanayi tesislerinde genellikle rastlanmaktadır. Sanayide, ulaştırma faaliyetinde, otelcilikte ve büro hizmetlerinde, iş değerlemesi sistemi oldukça yaygındır..
En basit iş değerlemesi, hizmetleri derecelendirmektir. Diğer bir deyimle, bir ücret baremi yapmaktır. Bu metoda göre iş değerlemesi yapanlar, kendi takdir ölçülerini kullanarak, hizmetleri en önemlisinden yahut en güç olanından başlamak suretiyle sıraya koyarlar. Örneğin atölye şefini 1 inci dereceye, yardımcısını 2 nci dereceye ve asgarî ücretle çalıştırılanları n inci dereceye alacak şekilde bir sıra kurarlar. Tertiplenen sıra, aynı zamanda firma servisleri içinde hiyerarşi düzenine az-çok paraleldir. Bu metoda, ingilizce'de job ran- king denilmektedir.
Job ranking'den daha ileri ve kompleks bir sistem, job description'dır. Fransızların description d'empioi ve Almanların Beschreibung der Arbeits- bewertung dedikleri bu sisteme Türkçe'de iş betimi denilebilir. Betim Osmanlicadaki tasvir sözcüğünün tam karşılığıdır. İş tanımını yahut iş deskripsiyonunu tam olarak ifade etmektedir. Job description metodunda, önce yapılmakta olan işlerin bütün özellikleri belirtilir. Yazılı olarak, krokilerle ve fotoğraflarla canlandırarak, ses bandına ve filme alarak, diyagramlar çıkartarak ve istatistik cetvelleri hazırlanarak o işin bütün özellikleri ortaya konulur. İşlerden her birinin diğerlerine kıyasla nisbî önemi karşılaştırmalı analiz dokümanlarına işlenir. Elde edilen neticeler yöneticilere, ustabaşılara ve kontrolörlere anlatılarak, onların da düşünceleri öğrenilir. İşler, mahiyetlerine göre gruplara ayrılır. Değişik gruplardaki benzer işler aynı derecede sayılır. Grup içindeki işler kalifiye olmayan, yarı kalifiye, kalifiye işçilik gibi ölçülerle değerlendirilir. Her derece için standard ücret hadleri tespit edilir.
Üçüncü bir iş değerleme metoduna faktör karşılaştırma sistemi veya factor comparison system denilmektedir. İlk defa Amerika'da ulaştırma alanında uygulanan bu sistemde, birbirinden ayrı karakterde ve sınırlı sayıda key job yahut değerlendirmede emsal sayılacak iş tespit edilmektedir. Bu işlerin lâyıkiyle görülmesi için gerekli fizik yapı, zekâ ve anlayış, ustalık ve ehliyet, sorumluluk duygusu ve ayrıca işyeri durumu teker teker dikkate alınmakta ve bunlar job factor yahut iş faktörü terimiyle ifade olunmaktadır. Key job mevkiinde çalışanlara ödenmekte olan ücret, katsayılar eklenerek tartılı hale getirilmiş job faktörlerine bölünmektedir. Sonra diğer işler, key job ile mukayese edilerek kapsadıkları job faktörlerinden herbirine ayrı bir değer biçilmektedir. Bulunan rakama bir sabit miktar eklenerek ücret tayin edilmektedir.
Dördüncü bir iş değerleme metodu, puvan sistemidir. İlk puvan sistemi, 1925 de Merill Lott tarafından bulunmuştur. Günümüzde, puvan sistemi, öbür metodlara tercih edilmektedir. Puvan sisteminde, ücretlere esas olarak işi etkileyen koşullar ve faktörler, tespit ve tasnif edilmektedir. Bu faktörler, başlangıçta 50 civarında idi. Sistemi daha basit uygulanır hale getirmek ve standard kalıplara yerleştirmek amaciyle, sonraları sayıları 10 a indirilmiştir. Bir işe ait saat ücreti tespit edilirken, şu 10 faktör dikkate alınmaktadır: (1) meslek veya san'at bilgisi, (2) tecrübe, (3) zihin yorgunluğu, (4) yoğun dikkat harcamak zorunluğu, (5) fizik yorgunluk, (6) kullanılan âlet ve makinelerin değeri ve bunları kullanmaktan doğacak sorumluluk, (7) kullanılan ham madde ve ara malları ile imalâtın gerektirdiği sorumluluk, (8) işçinin kendi emniyeti ve arkadaşlarının emniyeti, (9) iş yerinin ve çevresinin özellikleri, (10) önlenemiyecek kaza ve arıza ihtimalleri. Büro hizmetlerinde de, paralel bir metodla yine işin karakterine göre, yaklaşık olarak 10 faktör seçilmektedir. Fabrikada veya büroda olsun, faktörlerin tespitinden sonra, her iş ayrı bir analize tâbi tutulmaktadır. İş betimi yahut job description tekniği, burada da uygulanmaktadır. Her işe ait faktörler, puvanlar ve katsayılar ile değerlenmektedir. Puvanların toplamı, iş'in değeri itibar olunmaktadır.
Almancası : Arbeitsbewertung.
Fransızcası : qualification du travail.
İngilizcesi : job evaluation.
(Bk; Bedaux, rasyonalizasyon, dual ödeme, emeğin marjinal verimliliği. Ücret Teorileri).