İŞ MÜKELLEFİYETİ NEDİR? Yazdır

Çalışma özgürlüğü ilkesine aykırı şekilde emek sahiplerinin zorla çalıştırılmalarını ifade etmektedir. Yakın Çağlara kadar çeşitli şekiller altında devam eden zorla çalıştırma rejimleri günümüzün sosyal görüşleri ile artık bağdaşamamaktadır. Herkesin istediği mesleği seçmesi, meslekî menfaatlerini koruyabilmek için teşkilâtlanabilmesi belli başlı ülkelerin anayasalarında yer almış ve uluslararası sözleşmelerle teyid edilmiş bulunmaktadır. Bununla beraber istisnaî hallerde çalışma özgürlüğü ilkesinin kısmen ihlâl edildiği görülmektedir. Bunlardan biri de olağanüstü hallerde vatandaşların bir kısmına iş mükellefiyeti rejiminin uygulanmasıdır. Meselâ seferberlik gibi durumlarda veya iktisadî kalkınma için çok büyük önemi olan alanlarda bir an önce hedefe ulaşabilmek için işçilerin normal iş süreleri dışında çalıştırılmaları bir çeşit iş yükümlülüğü anlamına gelmektedir. iş yükümlülüğünün o ülkede uygulanan siyasi rejimle yakından ilgili olduğuna şüphe yoktur. Kişisel hak ve özgürlüklere azamî derecede riayet eden klâsik demokrasilerde iş yükümlülüklerine pek istisnaî hallerde başvurulmaktadır. Buna mukabil iktisadî kalkınmayı bütün diğer sorunlardan önce çözümlemeyi amaç edinen otoriter rejimlerde iş yükümlülüklerine daha sık müracaat edilmektedir. Memleketimizde ikinci Dünya Savaşı sırasında Ereğli Kömür Havzasında iş yükümlülükleri rejimi uygulanmıştır. Millî Korunma Kanunundaki bir hükümden yararlanılarak uygulamaya konulan bu istisnaî rejim, bazı işkollarında Bakanlar Kuruluna işçileri normal çalışma süresi dışında çalıştırma yetkisini de vermiştir. 3780 sayılı Millî Korunma Kanunu halen yürürlükten kaldırılmış olmakla beraber, 16 Eylül 1960 tarih ve 79 sayılı kanun gereğince «hükümet kararı ile işyerlerinde zaruret halinde hafta tatili ile Ulusal Bayram ve genel tatiller hakkındaki kanun hükümleri kısmen veya tamamen tatbik edilmiyebilir». Ayrıca aynı kanuna göre Bakanlar Kurulu zaruret halinde kanunî iş sürelerini uzatabilir. Bu prensip iş Kanunumuzda da benimsenmiş ve seferberlik halinde Bakanlar Kurulu kararı ile iş sürelerinin uzatılabileceği kabul edilmiştir. İş yükümlülüklerini ücretsiz zorunlu çalıştırma anlamına gelen angarya ile karıştırmamak lâzımdır. Nitekim normal çalışma süreleri dışında işçilerin fazla çalıştırılmaları halinde saat ücretlerini zamlı alacakları iş Kanunumuzda açıkça ifade ediimiştir. Almancası : Zwangsarbsit. Fransızcası : travail iorce. İngilizcesi : compulsory labour.