İŞ REJİMLERİ NEDİR? Yazdır

Emek sahibi kişilerin çalışma hayatını düzenleyen ve birbirinden çok büyük farklar arzeden çeşitli sistemleri ifade etmektedir. Üretim faktörleri arasında yer alan emek. tarih boyunca değişik esaslara göre değerlendirilmiş, emek sahibi işçiler günümüzdeki çalışma hürriyetinden uzun yıllar yoksun bırakılmışlardır. İlk çağlarda çalışma hayatı esas itibariyle kölelik kurumuna dayandırılmıştır. Nitekim Eski Yunan sitelerinin ünlü filozof ve düşünürleri dahi esaret rejimini tabiî karşılamışlar ve bunlara herhangi bir mülkiyet hakkı tanımayı kabul etmemişlerdir. Onlara göre, esir, tıpkı bir eşya gibi alınıp satılabilmekte, ancak sahibinin izniyle evlenebilmekte, sahibi hesabına çalışmaya mecbur bulunmakta idi. Orta Çağda iş rejimlerinde yeni bazı özellikler dikkati çekmektedir. Gerçekten bir yandan esaret kurumlaı eski önemini kaybetmekle beraber devam etmekte, öte yandan da serflik ve korporasyon rejimleri ortaya çıkmaktadır. Serflik çalışan nüfusu bir derebeyinin etrafında toprağa bağlayan mecburî bir iş rejimidir. Esarete nazaran daha mutedil bir rejim olrnakia beraber, serflerin çalışma özgürlükleri geniş ölçüde kısıtlanmıştır. Meselâ serfler derebeyinin toprağını terk etrnek hakkından yoksun bulundukları gibi, senenin belirli zamanlarında beylerinin hesabına çalışmak, ona vergi ödemek, elde ettiği ürünün bir kısmını toprak sahibine vermek gibi mecburiyatlere tâbi idiler. Ayrıca serflerin çocukları da aynı toprağa bağlı olarak çalışmak zorunda bulunuyorlardı. Orta Çağda tarıma hâkim olan serflik kurumlarına karşılık küçük sanayi hayatı korporasyonlar tarafından düzenlenmiş bulunmaktaydı. Aynı mesleği icra edenlerin bir araya gelerek kurdukları bir nevi kapalı meslek teşkilâtı olan korporasyonlar, Fransız ihtilâline kadar bütün Batı Dünyasında fevkalâde önemli iktisadî roller oynamışlardır, islâm ülkelerindeki loncalarla yakın benzerliği olan korporasyonlar bir yandan meslekî eğitimi düzenlemekte, mamul maddelerin fiyatını, miktarını tespit etmekte, öte yandan da mesleğin mensuplarına basit bazı sosyal güvenlik imkânları sağlamaktaydı. Herhangi bir mesleği icra edebilmek için o mesleğin korporasyonuna kabul edilmek zorunluğu vardı. Başka bir ifade ile korporasyonlar herkese açık olmayan, ancak belirli sayıdaki kiırıseiere meslekte çalışma imkânını veren kuruluşlar idi. Orta Çağ'ın küçük sanayi hayatında önemleri aşikâr olan korporasyonlar zamanla ihtiyaca cevap veremez duruma düşmüşlerdir. Üretimin geleneksel usullere göre yapılması, korporasyon dışında kalanların iktisadî imkânlardan eşit şekilde yararlanamamaları belli başlı şikâyetlerin konusu olmuştur. Fransız ihtilali, İnsan Hakları Beyannamesi ile gerek esaret kurumlarına, gerek korporasyonlara karşı çıkmış ve çalışma hürriyetini ilân etmiştir. Nitekim ihtilâlden kısa bir sûra sonra kabul edilen Le Chapelier Kanunu (1791); her türlü meslek teşekkülünü, kişisel özgürlüğü kısıtlandığı gerekçesiyle yasaklamıştır. Fransız ihtilâlinin hürriyetçi görüşleri esaret kurumlarını bütün dünyadan tasfiyeye kâfi gelmemiş, Yirminci Yüzyılın başlarına kadar geri kalmış ülkelerde varlığını muhafaza etmiştir. Günümüzdeki ırk ayırımının belli başlı nedenlerinden birinin de yüzyıllar boyu devam eden esaret müessesesi olduğu bilinmektedir. Korporasyonların ilgası ise, sanıldığı gibi, çalışanları gerçek bir özgürlüğe kavuşturamamış, aksine 19. Yüzyılın ilk yarısında emek sahiplerinin her türlü himayeden yoksun kalmalarına yol açmıştır. Günümüzde birçok üikenin anayasasında çalışma özgürlüğü kabul edildiğinden kişilerin istedikleri alanda iş görmeleri, serbest girişimle iktisadî güçlerini geliştirmeleri mümkün kılınmıştır. Böylece esaret, serflik ve korporasyonların kısıtlı iş rejimlerinden serbest iş rejimlerine geçilmiş bulunmaktadır. Bu yeni düzenin iktisaden zayıf olan işçiler aleyhine sonuçlar doğurmaması için bir yandan yasama organları sosyal kanunlar çıkarmakla, öte yandan da işçiler serbestçe teşkilâtlanma hakkını kullanarak güçlü sendikalar vücuda getirmektedirler.

Almancası : Arbeitsbedindungen.
Fransızcası : régimes du travail.
İngilizcesi : status of workers.
(Bk; kölelik rejimleri, toplu sözleşme, iktidar Teorisi).