| Devlet Plânlama Teşkilâtının girişimiyle zamanın hükümeti tarafından davet edilen Prof. Nicholas Kaldor'un, Türk vergi sistemi hakkında verdiği raporda teklif ettiği vergi tedbirlerinin bütünüdür. Rapor 2 Nisan 1962 tarihli bir mektupla o zamanki Başbakan İsmet İnönü'ye verilmiştir. Kaldor Projesi adıyla meşhur olan rapor, hızlı bir kalkınmanın sağlanması için kaynakların vergi yoluyla yeniden dağıtılması, yani kamu gelirlerinin öngörülen biçim ve hızda bir kalkınmanın gerçekleştirilmesini sağlayacak seviyeye çıkarılması için alınması gereken vergi tedbirlerini izah etmektedir. Raporun ilk bölümünde «Kalkınma Politikasının Mail Veçheleri» anlatıldıktan sonra, ikinci bölümde «Ziraatin Vergilendirilmesi» ele alınmakta; ondan sonra «Kâr ve Sermaye Vergilerin ne geçilmekte, daha sonra; «Vergi Hasılatını Arttırmak İçin Diğer Bazı Tavsiyeler» başlığı altında «Kurumlar ve Gelir Vergilerin, «Veraset ve İntikal Vergisi», «Karayollarını Kullananların Vergilendirilmesi», «Bina Vergisin, İthalât Lisansı Harçları» ve «iktisadi Devlet Teşekküllerinin Fiyat Politikasın konularında öngörülen tedbirler sıralanmaktadır. Beşinci ve son bölümde Kaldor, Vergi Reform Komisyonu Raporu üzerine gözlemlerini izah etmekte, daha doğrusu bu komisyonun Gelir ve Kurumlar vergilerine ait görüş ve tekliflerini eleştirmektedir. Rapor bütünü ile Türk vergi sisteminin çok radikal bir şekilde değiştirilmesi isteğinin ifadesi ve bu değiştirmeyi sağlayacak tedbirlerin izahıdır. Bu sebeple Türkiye'de büyük tepkilere, idare içinde şiddetli çatışmalara, hatta bir dereceye kadar hükümet buhranına sebebiyet vermiştir. Hemen belirtmek icabeder ki, Kaldor'un Türkiye için öngördüğü vergi sistemi memleket dışında da şiddetli eleştirilere konu olmuştur. Prof. Kaldor, Türkiye için hazırladığı raporu, 30 Ağustos - 6 Eylül 1962 de Viyana'da toplanan Milletlerarası iktisatçılar Derneği Kongresine bir tebliğ halinde takdim etmiştir. Bildiri, hatta sosyalist iktisatçılar tarafından dahi fazla gerçek dışı ve aşırı olarak nitelendirilmiştir. Bütünü ile Kaldor Projesi, iki hedefe yönelmiştir: Birinci hedef, ekonomide kamu sektörünü kabil olduğu kadar hâkim kılmak için, kaynakların dağıtım ve kullanımında devlet payını arttırmaktır. Bunun için hemen her vergide gönüllü tasarruflar ve özel sektör yatırımlarını teşvik eden tedbirleri kaldırmayı buna karşılık vergiyi ağırlaştırmayı sağlayacak tedbirler teklif etmektedir. İkinci hedef, bugünkü toprak mülkiyetinin değiştirilmesi, özellikle, belli kriterlere göre arzulanan verimi sağlamayan çiftçileri, vergi tazyiki altında toprağını satmaya zorlamaktır. Böylece arzulanan tipte bir toprak reformunun vergi yoluyla gerçekleştirileceği hesaplanmıştır. Bunun için gayet ağır ve teknik olarak ta tatbiki fevkalâde güç bir arazi vergisi öngörülmüştür. Türkiye'de raporun şiddetle eleştirilmesine ve ılımlı çevrelerde itibardan düşmesine asıl sebebiyet veren bu arazi vergisidir ve «Kaldor Vergi Projesin yahut «Kaldor Reformu» denilince genellikle anlaşılan da bu vergidir. Kaldor'un Türkiye'de tatbikini arzuladığı arazi vergisinin başlıca özellikleri şunlardır: a) Tarım sektöründe Gelir Vergisi uygulamasından vazgeçilecek, bu sektör sadece ıslah edilmiş bir arazi vergisi ile teklif edilecektir. b) Her arazi parçasının «toprağın vasat bir etkinliğin işletilmesi halinde yaratacağı» dönüm başına verimlilik önceden hesaplanacaktır. c) Potansiyel hasıla adı verilen dönüm başına verimlilik, verginin değerini oluşturacaktır. d) Vergi oranları arazinin büyüklüğüne göre müterakki (artan oranlı) olacaktır. Verginin toprak reformunu sağlama fonksiyonuna daha çok ağırlık verilmek istendiği vakit bu oranları yükseltmek kâfi gelecektir. Kaldor projesi bir bütün olarak hiç bir zaman uygulanmamış, hele öngördüğü arazi vergisi tipi vergi sistemimize girememiştir. Ancak, aradan geçen on yılda gerçekleştirilen veya gerçekleştirilmesi ısrarla istenilen radikal tedbirlere, Cambridge'in Macar asıllı bu ünlü iktisatçısının raporu ve felsefesi başlıca ilham kaynağı olmuştur. Kaldor'un Projesi ve daha önemli olarak iktisat felsefesi. Mecliste, basında, idarede ve bilhassa maliye örgütünde daima kuvvetli taraftarlar bulmuş, bu taraftarlar çoğu zaman iradelerini, devlet tedbirlerine, vergi alanındaki yasama faaliyetine hâkim kılabilmişlerdir. (M. Yaşa) Almancası : Kaldor - Bericht. Fransızcası : Rapport de Kaldor sur les impöts. İngilizcesi : Kaldor Report. (Bk; Kaldor, Kaldor'un Büyüme Modeli, Kaldor'un Dağılım Modeli).
| |||