Yüklenirken Lütfen Bekleyiniz...

KAVALALI TECRÜBESİ NEDİR?


19. Yüzyıla ait bir güdümlü ve plânlı ekonomi örneğidir. Kavalalı Mehmet Ali Paşanın iktisat siyaseti, tanınmış italyan ilim adamlarından Bresciani - Turroni tarafından incelenmiştir. Mehmet Ali Paşa'nin güdümlü ve plânlı ekonomi tecrübesi hakkındaki incelemeyi şöyle özetlemek mümkündür: “Kavalalı, kalkınma hareketine toprak reformu ile başlamıştır. Memlûklere, mültezimlere ve vakıflara ait topraklara el koymuştur. Tarıma uygun alanları tesbit ettirmiştir. Bu toprakların bir kısmını fellâhlara dağıtmıştır». «Mahsulün doğrudan doğruya çiftçi tarafından devlete satılacağını ilân etmiştir. Köylüleri, diledikleri mahsulü yetiştirmekte serbest bırakmamıştır. ingiltere ve Fransada tekstil sanayiinin hızla geliştiğini öğrenmiş ve pamuğa talebin yıldan yıla büyüyeceğini hesaplamıştır. Memurlar marifetile pamuğun ve diğer ürünlerin yetiştirileceği toprakları tesbit ettirmiştir. Ekimi sıkı kontrole bağlamıştır. Köylüye alet, tohumluk ve hayvan dağıtmıştır. Kanal açmak, baraj kurmak ve tesisleri bakım altında bulundurmak görevini halka vermiştir» «Mısır hükümeti, toprak ürünlerini belirli bir fiyata satın almıştır. Vergiler, çiftçiye ödenen bedelden kesilmiştir. Pamuk ve tahıl ticareti devlet eliyle yürütülmüştür. 1836 yılında, Mısır ihracatının % 92 si devletleşmiş durumda bulunuyordu». «Kavalalı, sanayide devletçiliği benimsemiştir. Kurduğu fabrikaların başına devlet memurlarını geçirmiştir. Özel sanayi firmalarına imâl ettiklerini yalnız devlete satabileceklerini bildirmiştir». «Bu siyaset, başlangıçta yüksek bir ihracat geliri sağlamıştır. Fakat zamanla, şartlar değişmiştir. Mahsulü hükümetçe konulmuş fiyata satmak zorunluğu, üretimin gerilemesine yol açmıştır. Fellâhlar, tarlalarını bırakıp Kahireye ve iskenderiyeye göç etmeğe başlamışlardır. Bunları asker tehdidi altında geri çevirmek gerekmiştir. Memurların cahilliği yüzünden, mahsul türleri ve fiyatları tayin edilirken ağır hatâlar işlenmiştir. Maliyetler yükselmiş ve kalite düşmüştür.» Kavalalı, ilkel bir ortamda devletin iktisadî hayatta rehberlik etmesi gerektiğini düşünmüştür. Toprak reformu yaparak, tarımı kalkındırabilece- ğini sanmıştır, izlediği baskılı fiyat politikasının ve devlet tekelciliği rejiminin zararlarını anlamakta gecikmemiştir. Devlet tekellerinin iktisadî gelişmeye zarar verdiğini ve refah seviyesini düşürdüğünü sonuçları gördükten sonra yakınlarına göndermek üzere yazdırdığı mektuplarda belirtmiştir. Ancak Mısırda başka türlü bir siyasete bağlanmak bahis konusu olamıyacağını da, mütalâalarına ilâve etmiştir.
Almancası : Wirtschaftssystem von Muhammed Ali.
Fransızcası : Systéme économique de Méhémet Ali (Muhammad Ali).
İngilizcesi : Economic System of Mohamed Ali.
(Bk: Bresciani - Turroni, dış ticaretin devletleştirilmesi).