Konjonktür dalgalanmalarının seyri ve sebepleri üzerine ileriye sürülmüş görüşler olup konu ile ilgili iktisatçıların ağırlık verdikleri sebep ve âmillere göre farklı nitelik taşımışlardır.
Konjonktür Teorileri, bir bakıma, dikkate alınan sebeplerin iktisadî olup olmadıklarına göre sınıflanabilir, iktisatdışı (exogen) sebeplere ağırlık veren görüşler karşısında olayı iktisadî (endogen) sebeplere dayalı olarak izaha çalışan teoriler yer alır. Birinci grupta ritmik piyasa dalgalanmalarını güneş lekelerinin periyodik değişimleri ile veya yağış hareketleri ile izaha çalışan iktisatçıların görüşleri zikredilebilir (Jevons. Moore). Pigou' nun konjonktür dalgalanmalarını izahta ağırlık verdiği psikolojik etken de (dalga halinde aşırı iyimserlik ve aşırı kötümserlik) bu grupa katılabilir, ileri sürülen bu gibi etkenler aslında yanlış olmayıp iktisadi endogen sebeplerden meydana gelen dalgalanmanın şiddetlen- dirici laktörü olarak dikkate alınabilir ve alınmalıdır.
Endogen, yani iç sebeplerin hangi iktisadî olayda aranması gerekeceği iktisatçılar arasında bugüne kadar farklı görüşlere ve yorumlara yol açmıştır. Bu görüşlerin başlıcalarını su gruplarda özetlemek mümkündür:
1- Aşırı Üretim veya Eksik Tüketim Teorileri: Modern sanayi toplumlarında geniş istihsal kapasitesine satın alma gücünün ayak uyduramayışından meydana gelen sürüm tıkanmaları bu teorilerin esas tem'ini teşkil eder. Geniş istihsal kapasitesi karşısında ücretlerin ve dolayısiyle satın alma gücünün yetersizliğini kapitalist sistemin temel dengesizliği olarak gören ve iktisadî buhranları bu temel üzerine oturtan Marx görüşünü de aynı grupa katmak lâzımdır.
2- Üretim sektörlerinde nisbetsiz sermaye birikimini konjonktürün temel sebebi olarak ileriye süren teoriler: Tarım ve organik istihlâk malları sanayii karşısında yatırım malları sanayiinin nisbetsiz derecede gelişme istidadı ve o yüzden aşırı yatırım ve kapasite genişliği bu gruptaki görüşlerin temelini teşkil eder (Spıethoff. Cassel vb.).
3- Konjonktürü para ve kredi olayları ile izah eden teoriler: Yükseliş ve alçalış safhaları bir bakıma para ve kredi hacminin, paranın tedavül süratinin artıp eksildiği safhalar olduğuna göre konjonktürün sebebini moneter âmillerde (faiz haddi, para ve kredi hacmi) aramak hatıra gelebilir. Hawtrey ve Mıses bu görüşün başlıca temsilcileridir.
Konjonktür Teorilerini tek yanlı (monist) olmaktan çıkarıp çoklu (plüralist) bir görüşe bağlayan iktisatçılar da vardır. Bir taraftan reel (istihsal ve yatırım cephesi ile alâkalı), öbür yandan moneter (para ve kredi olayları ile ilgili) sebeplerin bir arada dikkate alınışı konjonktürü izahta daha tatmin edici bir çözüm yolu getirmiştir. Endogen olarak iktisadî sebeplerin tahliline Keynes'in ve Keynes sonrası iktisatçıların (Harrod. Hitks v.s.) yatırım çarpanı ve,hızlandıran gibi dinamik veya dinarçıikleştirilmeye elverişli unsurları katmak suretiyle getirdikleri yenilik çok önemli olmuştur. Bütün bunlarla beraber, konjonktür dalgaları ilk ritmik şeklini kaybedip son zamanlarda gitgide durulma ve düzleşme yoluna girdikten sonra, konjonktür teorileri eski önemini kaybetmiş ve yerini büyüme modelleri üzerindeki tartışmalar almıştır.
Almancası : Konjunktur. theorien.
Fransızcası : thöories des fluetuations economigues.
İngilizcesi : theories of the cycle.
(Bk: konjonktür, Hayek'in Konjonktür Teorisi. Eksik Tüketim Teorileri, iktisadı dalgalanmalar).