Rus ihtilâlcisi, yazarı ve devlet adamıdır. Bolşevizmin ve Sovyet Rusya rejiminin kurucusudur.
1870- 1924 yıllarında yaşamıştır. Asıl adı, Vladmir llyiç Ulyanov'dur.
Sakin ve mutlu bir çocukluk geçirmiştir. Ağabeyinin 1887 de idam edilmesi yüzünden, gençlik yılları ihtilâlciliğin fırtınalı ikliminde başlamıştır.
Kazan ve Saint - Petersburg Üniversitelerinde hukuk okumuştur. Ancak kısa bir süre sonra hukukçuluğu bırakarak kendini Marksizme adamıştır. 1900 de, Rusyadan ayrılmıştır.
1903 de, Rus Sosyal Demokrat Partisinin ikiye ayrılmasına sebep olmuştur. Bolşeviklerin lideri olarak, partinin iç doktrin mücadelelerine sürüklenmiştir. Plekhanov ve Kautsky gibi Marksist liderlerle mücadele etmiştir.
1905 İhtilâli patlayınca Rusyaya dönmüş ve 1907 de tekrar ayrılmıştır.
Eserlerinde Hume, Kant ve Tolstoy'e hücum etmiştir. Marksizm'in ve Sosyalizmin ilk şartı olarak, dini kaldırmak gerektiğini söylemiştir.
Particilik ve sınıf kavgası hakkındaki görüşlerine dair bazı ilginç örnekler verelim :
«Sınıf kavgasında, ahlâk kurallarına bakılmaz. Ahlâk, proletaryanın zaferine çalışmaktır. Bu zaferi sağlayacak kuvvet, partidir».
«Parti aktif çalışmalar yapacak teşkilâtlı bir gruptur. Bir Heri karakoldur. İşçiler, partinin yönetimine karışmazlar. Onlar, parti tarafından idare edilirler».
“Menşeviklerih istedikleri gibi, Rusyada bir sosyal demokrasi kurulamaz. Bu dava, fikir tartışmaları ile yürümez. Davayı zafere yavaş bir iktisadî gelişme değil, ani ve sert çıkışlar götürebilir. Hürriyet içinde ihtilâl olmaz, ihtilâl, elbet otorite ve istibdat demektir, Kapitalizm'den Sosyalizme geçiş devresinde, diktatörlük zorunludur.”
Lenin, Birinci Dünya Savaşında isviçrede bulunuyordu. 1917 Martında ihtilâlin patlamasile, Almanlar onu Rusyaya geçirmişlerdir. Petersburg'a gelince, harbin bir emperyalizm aracı olduğunu ve bir amaç teşkil edemiyeceğini, asıl hedefin Sosyalizmi zafere ulaştırmak olduğunu belirtmiştir. Geçici iktidar rejimine karşı tertiplediği ayaklanma bastırılınca, Finlandiya'ya kaçmıştır. Ordu kumandanı Kornilov'un isyanı Kerensky'yi yeni zorluklar karşısında bırakınca, gizlice dönmüştür.
1917 Kasımında yaptığı bir darbe ile iktidarı almıştır. Rusyanın yönetimi Lenin'in başkanlığında Trotsky Staliri ve Ftykov'un katıldıkları bir Halk Komiserler Şurasına tevdi edilmiştir. Fiilî iktidar, Lenin'in elinde toplanmıştır.
Bir kararname ile mütarekeyi ilân etmiştir, ikinci bir kararname ile toprak mülkiyetini kaldırmıştır. Kerensky zamanında başlatılmış olan sanayii devletleştirme işlemleri hızlandırılmıştır. Muhalefet, insafsızca ezilmiştir. Gizli polis terör yaratmıştır.
Barış - ekmek – toprak” diye ortaya attığı slogan, halk arasında derin yankılar uyandırmıştır.
Komünizm ihtilâlini dünyaya yaymak üzere 1919 da Üçüncü Enternasyonali kurmuştur.
Ancak Rusyada durum düzelmemiştir. Tç harp ve komşu ülkelerle savaş devam etmiştir. Köylüler, dağıtılan toprakların tapusunu istemişler ve bu toprakların kendilerini beslemeğe yetmiyeceğini ileri sürmüşlerdir. Şehirlerden ayrılıp köylere gelen 8 milyon kişi de, ayrıca toprak istemiştir. Tarlalarda, fabrikalarda, madenlerde, petrol kuyularında ve demiryollarında üretim ciddî surette aksamıştır. Gıda maddesi ve mamul eşya temini güçleşmiştir. Açlık tehlikesi, mal darlığı ve pahalılık başlamıştır.
Lenin ham madde dağıtımını düzenlemek ve işletmeler arasında koordinasyon sağlamak üzere bir Yüksek iktisat Şûrasının hizmetlerinden faydalanmayı düşünmüştür, iktisadî hayatın gelişme yönünü ve koşullarını tayin etmek üzere bir de plânlama organı kurmuştur.
Pahalılığı önleyemeyince fiyat kavramını piyasadan silmeye ve bir kapitalist aracı olan parayı kaldırmaya girişmişlerdir.
Lenin'in iktidara gelişinden 1921 sonlarına kadar izlediği iktisat siyaseti, Harp Komünizmi olarak adlandırılmaktadır. Harpt Komünizmi, başarılı sonuç vermekten uzak kalmıştır. Yaratılan teröre ve başvurulan kanlı tedbirlere rağmen, köylüler ve askerler yer yer ayaklanmışlardır. Lenin, tehlikeli bir duruma sürüklenen rejim üzerinden Harp Komünizminin baskısını biraz olsun hafifletmek ihtiyacını duymuştur. Tekrar ve daha kuvvetli olarak ileriye atılmak üzere, geçici olarak, ricat edeceğini açıklamıştır.
Lenin, Harp Komünizminin başarısızlığını şu cümlelerle ifade etmiştir:
«1921 Baharında iktisadî cephede uğradığımız mağlûbiyet, daha önce maruz kaldığımız felâketlerin hepsinden daha ağırdır. Köylerde toprak meselesi ve şehirlerde Komünizm tedbirleri, üretici güçleri aksatmış ve büyük bir kriz doğurmuştur».
«Köylüler, sosyalist değiller. Köylü psikolojisinin ve alışkanlığının değiştirilmesi, belki kuşakların yenilenmesine dek sürecektir. Onlara zor kullanmakta da fayda yoktur. Yapabileceğimiz, köylünün inançları üzerinde işlemekten ibarettir, iktisadî kalkınmamızda, köylü esas unsur olmalıdır.»
Harp Komünizmini Yeni İktisat Siyaseti izlemiştir. Yeni İktisat Siyaseti. Komünizm ile Kapitalizm arasında bir uzlaşma mahiyetinde idi. Lenin, ihtilâli ve iktidarı kurtarmak için Komünizm prensiplerinden fedakârlığa katlanmıştı.
Yeni İktisat Siyaseti devresinde köylülere işgal ettikleri toprakları hayatları boyunca işletebilecekleri bildirilmiştir. Sovkhoziara paralel olarak kolkhoziar da kurulmuştur. Devletin ürünlere el koymasından vazgeçilmiştir. Yalnız toplu anlaşmalarla ne miktar ürünü hangi fiyata hükümete devretmek gerekeceği tesbit edilmiştir. Geri kalan ürünün köylü tarafından tüketilmesi veya satılması serbest bırakılmıştır.
Endüstride de, hoşgörülü bir rejime kayılmıştır. Ücret eşitliği prensipi terk edilmiştir, iş yükümlülüğü hafifletilmiştir. Fabrikaların işletilmesi, eski sahiplerine veya yöneticilerine bırakılmıştır. Parasız bir ekonomi kurmak hevesinden vaz geçilmiştir.
Yeni İktisat Siyaseti, üretim üzerindeki baskıyı hafifletmekle beraber, din konusunda katılığını muhafaza etmiştir. Dinî teşkilât ezilmiştir. Parti disiplini şiddetlendirilmiştir.
Lenin yeni siyasî ve idarî teşkilatta, Halk Komiserleri Şurası Başkam mevkiini muhafaza etmiştir. Ayrıca, Komünist Partisi Başkam olarak kalmıştır.
Büyük mücadeleler, sağlığını bozmuştur, ilk krizini 1922 de geçirmiştir. 1923 de tekrarlayan ikinci krizden sonra konuşamaz olmuştur.
Ölümünden sonra hatırası komünistler arasında devleşmiştir.
Yazıları, birbirinden hayli ayrı ve değişik yorumlara yol açmıştır.
Lenin, bütün çağların en büyük, en oportünist ve en pratik ihniyetli ihtilâl liderlerinden biridir.
(Bk; Marx, Stalin, Kerensky, Trotsky. Mao, Plekhanov, Bolşeviklik. Menşevikler. Harp Komünizmi, Yeni iktisat Siyaseti, sovkhoz, kolkhoz).