Daha ziyade endüstri işletmelerinde görülen ve üretimde kullanılacak hammaddenin satınalınmasından sonra üretimin başından sonuna kadar, üretim maliyetlerinin tespiti, mamullere, ya da faaliyet birimlerine göre. sınıflandırılması, mamul ya da faaliyet birimlerine göre toplanmış maliyet bilgilerinin ilgililere sunulması, incelenmesi ve anlamlarının açıklanması ile ilgili muhasebe kolunu ifade etmektedir. Yurdumuzda işletme muhasebesi, sınai muhasebe, üretim muhasebesi gibi adlarla da anılmakta olan bu muhasebe kolu. Yirminci Yüzyıl başlarında doğmuş olmakla birlikte, 1940 dan sonra geliştirilerek, sadece geçmiş olaylarla ilgili rakamlarla uğraşan bir muhasebe tekniği olmaktan çıkmış ve işletme yönetiminin faaliyet maliyetlerinin zaman içinde düşürülmesi ve kontrolüne hizmet eden belli başlı bir yönetim aracı haline gelmiştir. Bu tarihi gelişme içinde maliyet muhasebesinin geçirdiği aşağıdaki aşamalar, bu muhasebe kolunun kapsamı hakkında bilgi verecektir:
i) Zamanımızın küçük işletmelerinde de görüldüğü gibi ilk aşamalarda endüstri işletmeleri, üretimde bulunurken yapmak zorunda bulundukları harcamaları (maliyetleri) ürettikleri mamul birimleri ile ilgilendirmeye çalışmamışlar, mamul birimlerinin maliyeti hakkında gerekli olan bilgileri, imalatı yöneten ustalar ve ustabaşıların tahminlerine dayatmak zorunda bulunmuşlardır. Satılan mamul birimlerinin toplam maliyeti, bu düzen içinde, yılda bir defa yapılan sayımlarla tesbit edilecek ve bilanço ve kar-zarar da yılda bir defa düzenlenecektir.
ii) İşletmeler büyüyüp yöneticiler üretim faaliyetlerinden uzaklaştıkça, rekabetin etkisiyle kar marjları (satış fiyatı ile satılan malın maliyeti arasındaki fark) daraldıkça, maliyetlerin sistematik ve muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak tesbiti, imalat halindeki ve imalatı bitmiş mamullere dağıtılması gerekmiştir. Yine yılda bir defa yapılan fiziki sayımlarla elde bulunan hammadde ve malzemeler, yarı-mamuller ve mamul mallar tesbit edilmiş, fakat sayımla tesbit edilen fiziki miktarların kayıtlardan çıkarılan birim başına maliyetlerle değerlerinin tesbiti mümkün olmuştur. Geçmiş faaliyetlerin maliyetlerine dayanan ve bazı hallerde adına Tarihi Maliyet Sistemleri de denen bu düzen içinde; (1) üretilen birimlerin maliyeti, genel muhasebe sisteminin ayrılmaz bir parçası haline gelmiş; (2) satılan malların maliyeti tutulan maliyet kayıtları aracılığı ile tespit edilebilmiş; (3) hammadde ve malzemeler, imalat halindeki maddeler ve imalatı bitirilmiş malların maliyetlerinin her üretim aşamasında ayrı ayrı tesbit edilmesine yarayan stok kayıtları tutulmaya başlanmış; (4) bu kayıtların yardımı ile faaliyet birimleri için ayrı ayrı, ya da bütün imalat faaliyetinin maliyetleri ile ilgili aylık maliyet raporları düzenlenebilmiş: (5) faaliyet maliyetlerinin özelliklerine göre sistematik sınıflamaları yapılabilmiştir.
iii) En son aşamada, zamanımızın büyük işletmelerinde, tarihi, ya da fiili maliyet sistemlerindeki maliyet muhasebesi fonksiyonların yenileri eklenmiştir: (1) yöneticilere faaliyet, ya da mamul birimlerinin maliyetlerini ilgilendiren kararlarında yardımci olacak maliyet rapor ve bilgilerinin düzenlenmesi; (2) maliyetlerin önceden tahmin edilen ve sonradan fiilen gerçekleşen seviyelerini karşılaştırmaya yarayan raporların gerektirdiği düzenin kurulması ile maliyet kontrolünün sağlanması; (3) yöneticilere maliyetlerin zaman içinde düşürülmesi, diğer deyişle faaliyet veriminin arttırılması için yol gösterilmesi; (4) bütçelerle kontrol düzeninin kurulması ve yönetilmesi; (5) mamullerin fiyatlandırılmasında yöneticilere yol gösterilmesi.
Bu gelişme içinde sonuncu hedeflere ulaşabilmek için maliyet muhasebesi sistemleri, en başta geçmiş bir dönemin maliyetlerini, bir önceki dönem maliyetlerile karşılaştırmayı sağlamış, daha sonra. Tahmin1 Maliyet Sistemleri adı verilen sistemler içinde, geçmiş dönemin maliyetlerini, önceden ayni dönem için tahmin edilen maliyet seviyelerile karşılaştırmayı sağlamış ve en ileri gelişme seviyesinde, tahminlerin daha sistematik ve bilimsel metodlarla yapılmasından ibaret olan Standard Maliyet Sistemlerini işletme yönetiminin hizmetine sunmuştur. Maliyet muhasebesi, Mail, Finansal yada Genel Muhasebenin üretim maliyetlerini tesbit ve kontrol edebilmek hedefi ile genişletilmesinden doğmuştur. Finansal Muhasebe, bir yandan işletmenin varlıkları, borçları ve sermayesindeki belirli seviyeler ve bu seviyelerdeki değişmelerle, öte yandan belirli süreler içinde işletmenin satış hasılatı ve bu satış hasılatını sağlamak için katlandığı maliyet unsurlarının toplamı ile ilgilidir. Maliyet Muhasebesi ise, bu maliyet unsurlarının yukarda sözü edilmiş bilgi ihtiyaçları için yeniden dağıtımı, gruplanması, karşılaştırmaları ve incelemeleri kolaylaştıracak raporlarla yöneticilere sunulması işlemlerini kapsayacaktır. Böylece maliyet muhasebesinde dikkatler daha ziyade bir mamul biriminin, bir faaliyet biriminin maliyeti üzerinde toplanacaktır.
İmalat faaliyeti ile ilgili maliyet unsurları üç grupta toplanabilir: (1) Hammadde; (2) işçilik: (3) İmalat genel maliyetleri. Maliyet Muhasebesi, özelliklerine göre tesbit edilen teknik usullerle bu maliyet unsurlarının mamul ve faaliyet birimleri itibarile toplanması, incelenmesi işlemlerini kapsamına alacaktır. Maliyet Muhasebesinin özel tekniği ile tesbit edilen stok değerleri ve satılan malların maliyeti; Genel Muhasebe ile Maliyet Muhasebesinin bağlantı noktalarını teşkil eder.