Çek kullanarak yahut;havale yollayarak ve takas mekanizmasından faydalanarak yapılan ödemelerin toplam mevduatta meydana getireceği artışı belirten katsayıdır.
i) Ödemelerin hiç banknot kullanmaksızın kaydi para ile yapıldığı ve mevduatın bekletilmeksizin plasmanlara bağlandığı bir nazari durumu göz önüne getirelim.
Böyle nazari bir sistemde, inisiyal mevduat artışının sebebiyet vereceği zincirleme banka işlemleri sonunda elde edilecek nihai mevduat miktarının formülü şudur:
1
M = __________ = D
r
Bu formülde
D inisiyal mevduat artışıdır..
r bankaların mevduata karşılık tuttukları ankes oranıdır
M zincirleme banka işlemleri sonunda. mevduat miktarının erişebileceği son sınırdır.
1/r MEVDÜAT ÇARPANl'dır.
İnisiyal mevduat artışının 1000 lira olduğunu ve bankaların %10 oranında kaşa ihtiyatı bulundurduklarını farzedelim.
Yukarıki formüle göre,. İnisiyal mevduat artışının sebebiyet .vereceği zincirleme banka muameleleri sonunda mevduatın erişeceği nihai sınır, 10 000 liradır.
ii) Ödemelerin kısmen çek ve takasla yapıldığı ve mevduatın (kasa ihtiyatı ayrılarak) bekletilmeksizin kredi olarak dağıtıldığı bir sistemde, inisiyal mevduat artışının sebebiyet vereceği zincirleme işlemler sonunda elde edilecek nihai miktar şudur:
1
M = _____________ D
r+r
Bu formülde :
r' nakitle yapılan ödemelerin oranıdır.
1/r+r' ödemelerin kısmen nakitle yapıldığı gerçek durumdaki MEVDUAT ÇARPANl'dır.
İnisiyal mevduat artışının 1000 lira olduğunu, bankaların %10 oranında kasa ihtiyatı bulundurduklarını ve ödemelerin ortalama %40 oranında banknotla yapıldığını farzedelim.
Bu ikinci formüle göre, inisiyal mevduat artışının sebebiyet vereceği zincirleme banka muameleleri sonunda mevduat miktarının erişeceği nihai sınır, r+r' toplamı %10+%40 olduğundan 2 000 liradır.
Fransızcası : coefficient d'expansion.
İngilizcesi : expansion expression, deposit multiplier.
(Bk: kredi çarpanı, çarpan,-kredi enflasyonu, bankacılıkta kliring, kaydi para, Walter Bagehot).