NÜFUSUN YAŞ BİLEŞİMİ NEDİR? Yazdır

Nüfusun yaş bileşimi'nin pek çeşitli alanlarda etkileri görülür. Üretim faaliyetlerine başlıca 15-64 yaşındakiler katılır. Geri kalanlar genel­likle sadece tüketicidir. Gelir sağlayan ve tasarruf yapanlar da özellikle evvelkilerdir. Dolayısıyle 15-64 yaş grubunun nüfustaki payı, bir üreticinin geliriyle bakmak zorunda olduğu kimselerin ortalama sayısını belirlemekle beraber, toplam gelire ve tasarruf hacmine de etki eder. Bundan başka asker olabilecek olanlar 15-44 yaşındaki erkekler ve öğrenim görenler on ziyade 6-22 yaşındakilerdir. Doğumların sayısı geniş ölçüde 20-49 yaşındaki erkeklerin ve 15-49 yaşındaki kadınların mevcuduna bağlıdır. Ölüm hadleri 3 ve daha aşağı yaşlardaki çocuklarda 60 ı aşkın kimseler için, diğer yaşlardaki nüfusa nazaran çok daha yüksektir. Cürüm oranları yine yaşa göre değişir. Olgun nüfusla genç ve ihti­yarların tükettiği mal ve hizmetlerin arasında da farklar vardır. Nihayet görüş ve davranışlar yaşın izlerini taşır. Olgun nüfus ve ihtiyarlar daha tutucudur. Özellikle yer ve meslek değiştirmekten kaçındıkları gibi yeni üretim usûllerini kabul hususunda çekingen davranırlar. Bu sebeple gençlerin yüksek bir yüzdeye vardığı toplumlara, mobilite daha fazla ve daha ilerici ve dinamik bir ruh hakimdir.

Yaş bileşiminin normal şekli şöyle özetlenebilir. Belirli bir yılda doğanlar ölümler dolayısile zamanla gittikçe azalır. Bu sebeple herhangi bir tarihteki nüfus yaşa göre sınıflandırdığında en genç neslin en kalabalık olması ve yaş ilerledikçe nesiller mevcudünun azalması lazım gelir. Yani düşey bir eksen üzerine aşağıdan başlamak suretiyle yaşlar için, taksimat yapıldığı ve her yaşın mevcudu biri erkeklere, diğeri kadınlara mahsus sağa ve sola çıkarılacak iki yataya doğru ile gösterildiği takdirde doğruların yukarıya gidildikçe daralması ve çam ağacını veya piramidi andırır bir,şeklin hasıl olması lazım gelir. Ancak yaş piramidinin bazı vasıfları, belirli faktörlerin etkisiyle memleketten memlekete ve zamanla değişebilir. Faktörlerden biri doğum oranıdır. Bu oranın seviyesine göre çocukların nüfustaki payı yükselir veya alçalır, yani piramid tabanı genişler veya daralır. İkinci bir faktör ölüm haddinin artması veya azalmasıdır. Bu olayın etkileri kompleks ve hangi yaşlarda vukubulduğuna bağlıdır. Ancak ölüm haddi genel olarak yükseldiği, yani orta,lama yaşama süresi kısaldığı takdirde, ileri yaşlara varabilenlerin oranı azalacağı için piramidin tepesi daralır.

Harpler hem vukubuldukları zaman içinde doğum haddini düşürmek, hem de 20-44 yaşında erkekler arasında kayıplara meydan vermek suretiyle yaş piramidinde bazı düzensizlikler doğurur. Özellikle doğumlardaki azalma piramidin harp yıllarında dünyaya gelen nesillere ait kısmında bir oyukluk meydana getirir. En ziyade 20-39 yaşında erkeklerin katıldığı milletlerarası göçler de bu grubun erkek nüfustaki payını göçmen alan memleketlerde yükseltir, göçmen veren memleketlerde indirir.

Türkiye nüfusunun yaş bileşimi tablo 29 da üç büyük gruba göre diğer bazı memleketlerdeki ile karşılaştırılmıştır.

Tablo No. 29

Üç büyük yaş grubundaki nüfusun bütün nüfustaki payı (%) (Erkek ve kadınlar bir arada)

Yaş grupları

Yaş istatistiklerimizde yaşların büyük bir kısmının 5 ve bilhassa 0 ile biten yuvarlak sayılarla ifade edilmiş ve bazı erkek yaşlarının küçültülmüş olması gibi hatalar vardır. Buna rağmen mevcut doneler Türkiye'deki durumu ana çizgileriyle ifadeye yeterli sayılabilir. Yansıttıkları başlıca özellik, nüfusumuzda gelişmiş ülkelere nazaran gençlere pek büyük, 15-64 yanındakilere ve bilhassa ihtiyarlara ise küçük oranlar düştüğüdür. Nitekim nüfusun gençlik derecesinin bir- ölçüsü olan medyan yaş (yani nüfusu teşkil eden fertler küçükten büyüğe doğru sıralandığında tam ortaya düşenin yaşı) Birleşik Amerika'da 1960 da 29.2, İngiltere'de 1962 de 35.8 iken Türkiye'de 1965 de 19.0 dan ibaret bulunuyordu. Diğer geri kalmış memleketlerde de görülen bu durum, bilhassa doğurganlığın yüksek ve ortalama yaşama süresinin kısa olması ile ilgilidir. Ayrıca 15-64 yaşındaki nüfusun şimdi Birinci Dünya Harbi ile istiklal Savaşı sırasında doğan az mevcutlu nesilleri de ihtiva etmesi ve dışarıya çok sayıda işçi gitmesi gibi faktörlerin de her halde olayda etkisi olmuştur.

Türkiye nüfusunun yaş bileşimi nüfusu hızla çoğalan memleketlerde görülen ve gençler oranının yüksekliği ile vasıflanıp «artıcı» denilen tipe tamamen uygundur. Üretimi yürüten 15-64 yaşındaki kimseler oranının azlığı gelir ve tasarruf hacmini olumsuz surette etkilemeğe elverişli iken, gençler sayısındaki çokluğun yetiştirilmeleri için katlanılması gereken külfetleri ağırlaştırması, bu tipin mahzurudur.

Almancası : Altersgliederung (Altersaufbau) der Bevölkerung.

Fransızcası : distribution de la population selon l'age.

İngilizcesi : age distribution of the population.

(Bk; Yaş piramidi).