İleride meydana gelecek zararları karşılamak, işletmenin devamını ve gelişimini sağlamak, pay sahiplerine istikrarlı kâr dağıtımını temin etmek amacı ile kazançlardan ayrılarak teşkil olunan kıymetlerdir. Yedek akçeler bilânçonun pasif kısmında yer alırlar. Yedek akçeler:
i) Kanunî yedek akçeler,
ii) İhtiyarî yedek akçeler,
iii) Olağanüstü yedek akçeler,
iv) Gizli yedek akçeler
olmak üzere dört grupta mütalâa edilebilirler.
1) Kanuni yedek akçeler, kanun tarafından ayrılması zorunlu tutulan yedek akçelerdir. Bunlar adi yedek akçe olarak da isimlendirilmektedir. Kanunî yedek akçeleri düzenleyen hükümler emredici nitelikte olup, ana sözleşme veya kararla kaldırılmaları veya sınırlandırılmaları mümkün değildir. Ancak kanunda gösterilmiş şekilde ve yerlerde çözülebilir ve harcanabilirler.
Memleketimizde şirketler, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kanunî ihtiyat akçesi ayırmak zorundadırlar. Ancak Türk Ticaret Kanunu, özel kanunla kurulmuş şirketlerin yedek akçeleri hakkında hükümlerini mahfuz tutmuştur. Bu duruma göre, özel kanunlara tâbi şirketler yedek akçe konusunda evvelâ kanunlarına, kendi kanunlarında bu hususta açıklama olmadığı hallerde ise Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tâbi olurlar.
Türk Ticaret Kanununa göre, şirketler her yıl sâfi kârlarının yirmide birini yedek akçe olarak ayırmak mecburiyetindedirler. Ancak bu mecburiyet ayrılan miktarlar ödenmiş sermayenin beşte birine ulaşılıncaya kadar devam eder.
Fakat kanunî haddini bulduktan sonra dahi yedek akçelere,
a) Hisse senetlerinin çıkarılmasında çıkarma masrafları indirildikten sonra, itibarî kıymetten fazla olarak elde edilen hasılatın itfalara veya yardım ve hayır işlerine harcanmayan kısmı,
b) İptal edilen hisse senetlerinin bedellerine mahsuben yapılan ödemelerin, bunların yerine çıkarılan senetlerden elde edilen hasılat noksanı kapatıldıktan sonra artan kısmı,
c) Safi kârdan %5 yedek akçe ve pay sahiplerine %5 kâr payı ayrıldıktan sonra, pay sahipleri ile kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısmın on da biri, yedek akçelere ilâve edilir.
Onda bir nispetinde ayrılması gereken kısım, gayesi esas itibariyle başka işletmelere iştirakten ibaret olan holding şirketlerde cari değildir.
Bankacılıkla iştigal eden şirketler. Bankalar Kanununa göre Türk Ticaret Kanununun ve esas mukavelenamelerinin zorunlu kıldığı yedek akçelerden başka yıllık kârlarından %5 ini ileride vukuu muhtemel zarar karşılığı olarak ayırmaya mecburdurlar.
Kanuni yedek akçeler esas sermayenin yarısını geçmedikçe sadece zararların kapatılmasına, işlerin iyi gitmediği zamanlarda işletmeyi idameye, işsizliğin önüne geçmeye veya neticesini hafifletmeye elverişli tedbirler alınmasına sarfolunabilir. Kanuni yedek akçeler esas sermayenin yarısını geçmiş ise haddi aşan kısım her türlü maksat için serbestçe kullanılabilir.
Şirketler Türk Ticaret Kanununa göre ayırdıkları kanunî yedek akçeler ile devlet iç istikraz tahvilleri almak zorundadırlar.
2 — İhtiyarî yedek akçeler, şirket esas mukavelenameleri ile ayrılması kabul edilen yedek ak çelerdir. Bunlara akdi yedek akçe ismi de verilmektedir.
3 — Olağanüstü yedek akçeler, şirket esas mukavelenamesinde hüküm bulunmasa dahi, genel kurul kararı ile ayrılan yedek akçelerdir. Bunlara fevkalâde yedek akçeler de denilmektedir.
Şirket genel kurulları, şirketin devamlı inkişafı veya mümkün mertebe istikrarlı kâr payları dağıtılmasını temin bakımından münasip ve faydalı olduğu takdirde olağanüstü (fevkalâde) yedek akçe ayrılmasına karar verebilir.
Genel kurul, olağanüstü yedek akçe ayırabildiği gibi bu yedek akçeleri serbestçe tasarruf da edebilir.
4 — Gizli yedek akçeler, aktiflerin bilanço günündeki değerlerinden daha aşağı değerle veya başka bir suretle bilânçoya konulma suretiyle ayrılan yedek akçelerdir.
Türk Ticaret Kanunu, olağanüstü yedek akçelerde olduğu gibi, şirket işlerinin devamlı inkişaf ve yahut mümkün mertebe istikrarlı kâr payı dağıtılmasını temin bakımından münasip ve faydalı olduğu takdirde gizli yedek akçe ayrılmasına da cevaz vermiştir.
Gizli yedek akçeler, şirket idare meclisleri tarafından ayrıldığından, gizli yedek akçeler ve bunların sarf yerleri hakkında idare meclisleri murakıplara malûmat vermek zorunluluğundadırlar.
Gizli yedek akçeler bilânçoda görülemezler.
Almancası : Rücklagen.
Fransızcası : réserves.
İngilizcesi : reserves.
(Bk: adî yedek akçe, kanunî yedek akçe, olağanüstü yedek akçe).