Hazır bir karşılık üzerine çekilmiş kayıtsız şartsız bir ödeme emridir.
i) Çeki imzalayana keşideci, tahsil edene lehdar ve ödeyecek olana muhatap denir.
Bir ödeme emrinin çek niteliğini taşıması üzerinde bu kelimenin yazılı bulunmasına, ödenecek meblağı göstermesine, lehdar ve muhatabın sıfatları ile ödemenin yapılacağı yeri belirtmesine, keşide gününün ve yerinin yazılmış olmasına ve keşideci tarafından imzalanmış bulunmasına bağlıdır.
a) Keşidecinin hazır bir karşılığa dayanmaksızın çek vermesini kanun yasaklamaktadır. Ancak tatbikatta, keşidecinin dikkatsizlikle yahut bilerek karşılıksız yahut karşılığı eksik çek vermesine rastlanmaktadır. Amerika’da en fazla karşılıksız çek kullananlar, ev kadınlarıdır. Bunlar mevduatın tükendiğini fark etmeksizin çok defa alış verişe devam etmektedirler. Bankalar, genellikle karşılıksız çekler dolayısıyla mesele çıkarmağı doğru bulmamaktadırlar. Hesap sahibinin durumuna bakarak ödemeyi yapıp ihtar mektubu yollamakta veya çeki reddetmektedirler.
Keşidecinin çek üzerine daima o günün tarihini koyması lazımdır. Kanun ileriki bir tarihle çek tanzim edilmesini, diğer bir deyimle vadeli çek keşidesini yasaklamaktadır. İleriye ait bir tarihle çekilmiş bir çek ibraz edildiğinde, Türk hukukuna göre derhal ödemek mecburiyeti vardır. Diğer bazı memleketlerde ise ileriye ait tarih taşıyan bir çeki poliçe niteliğinde saymak ve nisbi damga resmine tabi tutmak gerekmektedir.
Keşideci çek üzerine herhangi kayıt, şart veya şerh koyamaz. Üzerinde kayıt, şerh veya şart bulunması, ödeme emrinin çek niteliğini kaybetmesine yol açar. Aynı hüküm lehdarlar ve ciro edenler için de geçerlidir.
b) Lehdarın hüviyetini keşideci çek üzerine yazabilir veya yazmayabilir.
Üzerinde lehdar adı bulunan çeke isme yazılı ve bulunmayan çeke hamiline yazılı denir.
Çekin devredilmesine ciro ve devredene ciranta denir ve çekin ciro edildiği kişi, lehdar durumuna geçer.
Keşideci ve cirantalar müteselsil sorumluluk altındadırlar.
Hamile yazılı bir çeki devrederken ciranta imzası lazım değildir.
İsme yazılı bir çek hamile ciro edilebilir. Fakat hamile yazılı bir çek, isme yazılı çek statüsüne geçirilemez.
Çek sırtı ciro muamelelerine kafi gelmezse, bir kağıt ekleyerek uzatılabilir Eklenen bu kağıda alonj denir.
c) Çeki ödeyecek muhatap, daima bir mali kurumdur.
Birçok ülkelerde, muhatabın yalnız bir banka olabileceğine dair kanunlarda hüküm vardır. Türkiye de, muhatap sıfatını bankalar monopolüne vermiş memleketler arasındadır.
Bankacı yahut muhatap, çekli muamelelerde çok defa güvenlik ve kolaylık ihtiyaçları arasında bir prensip tercihi yapmak durumundadır. Büyük Sayılar Kanunu ve risk ihtimalleri dikkate alındığında kolaylık mülahazasını ön planda tutmakla, bankanın daha verimli çalışmak fırsatını bulduğu görülmektedir.
ii) Çekin para fonksiyonu görebilme kabiliyeti sınırlıdır.
a) Para bir ödeme aracı, bir kıymet ölçüsü ve bir tasarruf aletidir. Çek, bu üç fonksiyondan yalnız bir tanesini eksik olarak ifa edebilmektedir.
Çek, kısa ömürlü bir ödeme vasıtasıdır. Ödeme aracı olarak kabul edilmesi, ihtiyaridir. Keşidecinin imzası ile doğmakta, sayılı ellerden geçmekte ve genellikle birkaç saat veya gün sonra bir banka gişesinde ömrü sona ermektedir.
Çek, sadece bir para ersatzıdır.
b) Çek efektifin bütün niteliklerini haiz bulunmamakla beraber, banknottan çok daha geniş bir tedavül hacmini teşmil etmektedir. Kaydı para hacmi, hemen her yerde, banknot hacmini aşmaktadır.
Çekin daha geniş bir rağbet görmesi, dört sebepten ileri gelmektedir.
Birincisi, çekin aynı zamanda ödemeyi tevsik eden bir senet niteliğini haiz bulunmasıdır.
İkincisi, çekin satın alma gücüne ikilik yahut ubiquité sağlamasıdır. Çek defteri sahibinin parası bankada emniyetle yatmakta ve bu paranın faizi işlemektedir. Buna rağmen, çek defteri sahibi, likiditesini cebinde taşır gibidir. Çek sistemi faizin kazandırdığı menfaat ve banka kasasının emniyeti ile likiditeyi yanında bulundurmanın kolaylığını bir araya getirmektedir.
Üçüncüsü, büyük ödemelerde para saymak ve nakletmek külfetini ortadan kaldırmasıdır.
Dördüncüsü, çek karnesi kullananların, banknot verenlerden farklı bir prestij etkisi uyandırmalarıdır.
c) Çek sisteminin bankalara temin ettiği menfaat. Kaydi para tedavülünü sağlayan bir alet olmasıyla ilgilidir.
Çek sisteminin yaygın karakter kazanmasıyla, bankacılıkta mevduat ve kredi çarpanı etkisi harekete geçmektedir.
iii) Başlıca çek türleri şunlardır:
a) Açık çek veya adi çek. En çok kullanılan ödeme emri tipidir.
b) Açık yahut adi çekin iç yüzüne paralel iki çizgi çekilirse. Buna çizgili çek denir. Çizgili çek bir şahsa değil, bir bankaya ödenebilir. Çizgili çek sahibi, tahsilatı bir bankaya yaptırarak hesabına geçirtebilir.
Paralel çizgiler arasına bir banka şubesinin adı yazılırsa, ödeme ancak o şubeye yapılabilir.
Çizgili çekin faydası, daha emniyetli olmasındadır. Tahsil etmek üzere bankaya bizzat gitmeyen lehdarlar, çek üzerine paralel çizgileri çekip arasına hesapları bulunan bankayı yazarak postalayabilmektedirler.
c) Tasdikli çekin özelliği, keşidecinin imzasına ilaveten, muhatap bankanın çeke garanti vermesidir.
Bu tip çekler bazı memleketlerde (Türkiye dahil) kanun koyucu tarafından kabul edilmemektedir.
d) Keşide edildiği yerden başka bir bölgede ödenecek çeklere, gayrı mahalli çek denir.
Gayrı mahalli çeklerin ibraz süresi daha uzundur.
e) Seyahat çeklerini diğer çek türlerinden ayıran yedi özellik vardır.
Birincisi, seyahat çeklerinde banka hüviyetini taşımayan bir ara muhatap bulunmasıdır. Otellerde, mağazalarda ilh.. seyahat çekleri nihai muhataba vekaleten kabul edilebilmektedir.
İkincisi, seyahat çeklerinin uzun ömürlü olmalarıdır.
Üçüncüsü, seyahat çekleri ödenirken provizyon kontrolü yapılmamasıdır. Çünkü seyahat çeki satılırken bedeli lehdardan tahsil edilmektedir.
Dördüncüsü, imza örneğinin çek sahibi nezdinde bulunmasıdır. Ve imza kontrolünün ara muhatap tarafından yapılmasıdır.
Beşincisi, seyahat çeklerinin banknot gibi, miktarı önceden üzerlerine basılmış küpürler halinde olmasıdır.
Altıncısı, bunların ancak sahiplerine ödenmek üzere ara muhataba ibraz edilebilmesidir.
Yedincisi, çek karnesi sahibinin biri keşide anında ve diğeri ibrazında olmak üzere çeki iki defa iç yüzüne imzalamasıdır.
Almancası : Scheck,
Fransızcası : chéque.
İngilizcesi : cheque.
(Bk; adi çek. Çizgili çek, dokümanter çek, seyahat çeki. Posta çeki, kredi enflasyonu, mevduat tedavülü, kaydi para, mevduat çarpanı).