Bir olayın zaman içindeki seyrinde konjonktürün sebep olduğu inip çıkmaları, trend, mevsim ve tesadüfî faktörlerden ileri gelenlerden arınmış olarak, tesbit etmek demektir. Amaç, konjonktürün söz konusu olayı belirli dönemlerde nasıl etkilemiş olduğunu tâyin etmek ve türlü olayların uğradığı konjonktür hareketlerinin şiddetini ve cereyan tarzını karşılaştırma imkânını sağlamaktır. Bu gibi karşılaştırmalarla meselâ dayanıklı mallar üretiminin dayanıksız mallar üretimine nazaran daha şiddetli dalgalanmalar kaydettiği tespit edilmiş ve bazı olayların bir diğerindeki inip çıkmaları gecikerek izlediği, yani aralarında bir lag bulunduğu ortaya konmuştur (bak. gecikme).
Bu hususta en çok uygulanan usûl şöyle özetlenebilir:
1- Eldeki seri (yani A sembolü ile gösterdiğimiz aslî rakamlar) aylık ise ilkin mevsim dalgalanmalarının veriler üzerindeki etkisini gidermek lâzım gelir. Bunun için A serisi 12 lik hareketli ortalamalarla bir düzlemeye tâbi tutulur. Bu işlem sonucunda elde edilen B serisi mevsim dalgalanmalarından ve tesadüfî inip çıkmaların çoğundan kurtulmuş bulunacaktır. Ancak sonuncuların tamamiyle giderilememiş olması da mümkündür. Elde edilen rakamların tahlili, durumun böyle olduğu fikrini verdiği, özellikle grafikte izafi edilememiş zikzak kaldığı takdirde B serisinin de (zikzakların ortalama uzunluğuna eşit terim sayısına göre hesaplanacak) hareketli ortalamalarla düzlenmesi gerekir. Bu işlem C sembolü ile gösterilen üçüncü bir seri verir.
Öte yandan aslî rakamların trendi (T) bulunur. B lerin (ikinci düzleme de yapılmış olduğu takdirde C lerin) trend değerlerinden kısmen + kısmen — olan farkları (B-T veya C-T), yahut, daha iyisi, trend değerlerine oranları (B/T veya C/T) bulunur ve bunların konjonktür dalgalanmalarını diğer sebeplerden doğan inip çıkmalardan arınmış olarak yansıttıkları kabul edilir. Sonuç zamana ayrılmış bulunan absis ekseninin (C-T) veya (B-T) = 0. yahut B/T veya C/T = 100 % ordinatından geçirildiği bir grafikle gösterilir. Konjonktür dalgalarının uzunluğu ve şiddeti dönemden döneme fark ettiğinden bir kaç döneme ait ortalamaların alınması bahis konusu değildir. '
2- Aslî rakamlar (A) yıllık ise. mevsim dal-, galanmaları ile kısa vadeli tesadüfî hareketler bu gibi rakamlar üzerinde iz bırakmadığından, (A) ların trend değerlerinden farkları (A-T) veya o değerlere oranları (A/T), konjonktür hareketlerinin yaklaştırma bir ifadesi sayılır. Şüphesiz bazı tesadüfî inip çıkmalar, meselâ uzun bir grevin etkileri, yıllık rakamlarda da kalacaktır. Ancak dalgaların gözden kaybolması sonucunu doğurabileceğinden bu inip çıkmaları ortadan kaldıracak bir düzleme yapılamaz.
Verileri sinüs, kosinus tipinde bir fonksiyonla temsil etmek esasına dayanan harmonik analize, uzunluğu ve şiddeti çok fark eden konjonktür dalgalanmaları hususunda pek yer yoktur.
Almancası : Messung der Konjunkturv/ellerı.
Fransızcası : mesure des eyefes économiques.
İngilizcesi : measurement of eyelieal fluctuations.
(Bk; hareketli ortalamalar, mevsim dalgalanmaları. trend).