VERGİLEMEDE İSTİFADE TEORİSİ NEDİR? Yazdır

Genellikle mâliyede ve özellikle vergi teorisinde istifade prensipine dayanan görüş. On Sekizinci Yüzyıl sonunun hâkim düşünüşünü teşkil etmekte ve menşeini devletin sosyal mukaveleye dayandığı doktrininden almaktadır. Bu devlet doktrinine göre hak, vazife karşılığıdır; hizmet mutlaka mukabil bir hizmetle karşılanır. Devletin vazifesi kişilerin mal ve canlarını korumak, kişilerinki de devletin bunun için yaptığı masraflara katılmaktır. Devlet bunun dışında da bazı mal ve hizmet ürettiği, kişilere fayda sağladığı takdirde, onun masraflarını da bu faydayı elde edenler ödeyeceklerdir. Demek oluyor ki, devletin yaptığı ve kişilere sağladığı devlet harcamaları ile, kişilerden aldığı vergi arasında tam bir ilişki bulunmakta, İkincisi birincisinin neticesini teşkil etmektedir. istifade Teorisi değişik şekillerde izah edilmiştir. Bazılarına göre devlet, herkesin farklı paylara sahip olduğu bir ticaret veya sanayi müessesesidir. Vergi de bu paylara göre ödenmektedir. Bir kısmında ise devlet bir sigorta şirketine benzetilerek vatandaşların belirli risklere karşı korunduğu iddia edilmekte ve verginin de, bu risklerle orantılı bir prim olduğu ifade olunmaktadır. Fakat izah tarzı ne olursa olsun, İstifade Teorisinde temel fikir, vergilerin bir istifade karşılığı, belirli bir fayda elde etme mukabilinde ödendiğidir. Dayandığı temel fikir itibariyle İstifade Teorisi düz orantılı (mütenasip) vergi tarifesine götürür. Zira sağlanan fayda fertlerin ekonomik durumlariy- le orantılıdır. Bununla beraber aynı teoriye dayanarak artan orantılı (müterakki) ve ters orantılı (tersine müterakki) vergi tariflerini savunanlar da olmuştur. Temel prensipleriyle İstifade Teorisi, maliye ve vergileme politikasına uzun zaman hakim olmakla beraber, zamanla itibarından düşmüştür. Sadece Fransa’da, dayandığı devlet doktrininin çok yaygın olması dolayısıyle 1920 lere kadar yaşayabilmiştir. (Bk; İstifade Teorisi).