Adam Smith’in ünlü eseridir.
Doktrin tarihinde dönüm noktası teşkil etmiş üç büyük eser vardır. Birincisi, 1778 de yayınlanan Milletlerin Zenginliğidir, ikincisi 1867 de çıkan Karl Marx’ın Kapitalidir. Üçüncüsü, 1936 da basılan Keynesin Genel Teorisdir.
Milletlerin Zenginliği, iktisadi düşünce tarihinde bir devrim yaratmıştır. Üç asırlık ömrü olan Merkantilizm Doktrinini tahtından indirmiştir. Klasik Ekolün başlangıcı olmuştur. Liberalizm’in gümlü bir akım almasını sağlayacak fikir altyapısını hazırlamıştır.
Bugün dahi çok bahsedilmekle beraber, pek az kişinin baştan sona dikkatle okuduğu bir kitaptır.
Eserdeki ana fikirleri Adam Smith'in Glascow Üniversitesindeki ders notlarında bulmak mümkündür.
Adam Smith 1762 de kürsüsünü bırakarak Duke of Buccleuch'un oğlunu yetiştirmek görevini üzerine almıştır. Bu görev, ona seyahat imkanları kazandırmıştır. Oldukça uzun bir süreFransada kalmıştır. 1764 de David Hume'a oradan gönderdiği bir mektupta, vakit geçirmek içinbir kitap yazmağa başladığını bildirmiştir.
1769 da David Hume durmaksızın bu eserüzerinde çalışan Adam Smith'e hiç olmazsa Noel dolayısile birkaç hafta dinlenmesini sağlık vermiştir.
Milletlerin Zenginliği 1776 da tamamlanmıştır. Kitabın endeksler, önsöz ve bazı izahlar eklenerek yapılmış 1937 baskısı 14x21 santimetre boyunda 972 sahifedir.
Adam Smith bu esefinde iş bölümü ve ihtisaslaşmanın verimi yükselteceğini ve iktisadi ilerlemeyi hızlandıracağını anlatmıştır. Aktif nüfusu yaptıkları işlere göre büyümeye katkılı olanlar ve olmayanlar halinde iki kategoriye ayırmıştır. Milletlerin üretimle iktisadi alanda ilerliyebileceklerini ve kıymetli maden stokunu arttırarak zenginleşeceklerine dair beslenen inancın yanlış olduğunu ifade etmiştir. Bir Değer Teorisi kurmuştur. Fiyat sorunlarını anlatmıştır. Ücretler hakkında daha sonra birçok teorilere yol açacak ayrıntılı analizler yapmıştır. Gelir dağılımı ve sermaye birikimi üzerinde durmuştur, iktisat siyasetinin problemlerini incelemiştir.
Milletlerin Zenginliğinde ileri sürülen görüşlerin çoğu orijinal değildir. Ancak Adam Smith daha önce yazılmış ve söylenmiş görüşleri değerlendirmeği ve mükemmel bir sentez ortaya çıkarmağı başarmıştır. Devlet adamlarının, entellektüeiierin ve iş hayatında etkili rol oynayanların iktisadi görüş sahibi olmalarına imkan kazandıracak bir ışık tutmuştur.
Milletlerin Zenginliği, (çağımızın terminolojisile ifade edilirse) bir iktisadi büyüme teorisidir.
Adam Smith'in eserinde Türkiyeye ait pasajlar da vardır.
Bu pasajlardan bazı özetler çıkaralım :
i) “Halkın güçlü kişilerden gelecek tecavüzlerden korktuğu talihsiz ülkelerde, herkes varlığını saklamak ve kolay taşınabilir kıymetler halinde tutmak ihtiyacını duyar. Türkiyede Hindistanda ve diğer Asya devletlerinde durum böyledir. İngilizler de vaktile aynı şekilde hareket ederlerdi”.
ii) “Memlüklerin Türklere ve- Türklerin Venediklilere düşmanlığı On Dördüncü ve On Beşinci Yüzyıllarda en karlı bir ticaret, sisteminin doğmasını sağlamıştır. Memlûklerin yardımile ve Mısır yolundan Venedikliler baharat monopolü kurmağı başarmışlardır”.
iii) Rus donanmasının Ege Denizine kadar uzanması, Türkiyenin dış ticaret yolunu kesmişti. Türkiye, uzun süre, ihtiyaç maddeleri darlığı çekmişti. 1774 de Kaynarca Andlaşmasının imzalanması .ve Türkiyenin birikmiş ihtiyaçlar baskısı altında geniş ölçüde ithalata başlaması, ingiltere piyasasını Büyük Sanayi İnkılabı esnasında canlandıran talep kaynaklarından biridir”.
iv) “Barbar ülkelerden bazılarile ticaret silahların gölgesinde yapılabilir. Hindistan gibi.. Kuvvetli hükümete sahip olan ve yabancı üslerine müsaade etmiyecek memleketlerde ise elçilerin hünerinden faydalanmak gerekir. İngilterenin İstanbulda Orta Elçilik kurması, ilk defa iktisadi amaçlara dayanmıştır”.
v) “Güdümlü ticaret şirketlerinden bir tanesi de, Türkiye Kumpanyasıdır”.
“Turkey Company yahut Türkiye Kumpanyası ortağı olabilmek kolay değildir. Giriş ücreti yirmi altı yaşından küçüklere 25 sterling ve büyüklere 50 sterling'dir. Üyenin tacir sıfatını taşıması zorunludur. Ancak bu tacirler perakendeci ve mağaza işletmecisi olamaz, işyerleri Londranın 20 millik bir çevresinde bulunamaz ve kendileri Londra hemşerisi sıfatındakiler arasından seçilemez”.
“Sanayiciler, doğrudan doğruya Türkiyeye ihracat yapamazlar ve Türkiye Kumpanyasının aracılığından faydalanmak zorunluğundadırlar”.
“Türkiye Kumpanyası, ancak ve yalnız, liman hizmetleri en pahalı olan Londra'dan mal yükleyebilir”.
“Bu durum, yolsuzluklara yol açan bir baskıcı tekel meydana getirmiştir. Malın yalnız Londradan yüklenebilmesi ve mal gönderen üyelerden hepsinin Londra dışında bulunması, direktörlere keyiflerince davranmak fırsatını vermiştir. Onlar da gemilere kendilerinin yahut anlaştıkları kimkimselerin mallarını yüklemişler ve Türkiye den de dönüş seferinde kendi hesaplarına mal getirtmişlerdir”.
“Bu yolsuzlukların uyandırdığı tepkiler dolayısile ikinci George zamanında giriş ücreti 20 sterlinge indirilmiş, yaş kayıtları kaldırılmış, sanayici veya perakendeci yahut Londra hemşehrisi olan herkesin de katılmasına müsaade edilmiştir. Şikayetleri kovuşturmak için bir ticaret ve işletmeler odası kurulmuştur. Sefaretler, ticaretin öbür ucunu kontrol altında tutmuşlardır”.
Almancası : Untersuchung über das Wesen und Reichtum der Völker.
Fransızcası : Essai sur la Nature et les Causes de la Richesse des Nations.
İngilizcesi : An inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations.
(Bk; Adanı Smith).